Tom Lanoye - Mag het iets meer zijn? (2010), documentaire van Guido de Bruyn

Literaire duizendpoot, wandelend symfonieorkest.

‘Zo speel ik veel personen heel alleen en geen voelt zich voldaan en rechtgedaan.’ Met deze zinsnede uit Richard III van Shakespeare begint deze voorstelling. 

Tom Lanoye (1958) was een van de eerste schrijvers die de behoefte voelde op het toneel te gaan staan en daar zijn teksten voor te lezen, te declameren, te spelen. Het was in de jaren tachtig nog niet gewoon dat een schrijver zich daaraan over gaf. Misschien kwam het door zijn moeder, een amateur actrice, dat hij dat spoor volgde. In de documentaire vertelt hij dat hij in de slagerij van zijn vader vaak de rollen van zijn moeder vaak met haar repeteerde. Een slagerij is zelf ook een soort toneel, waarin boeiende dialogen gevoerd worden. Zijn vader keek soms vloekend door het gordijn wie zijn middagrust verstoorde en trad dan weer met een opgewekt gezicht de slagerij binnen.

De titel van de documentaire kan dan ook misschien wel in twee betekenissen verstaan worden. Als de vraag die zijn vader vaak aan zijn klanten gesteld zal hebben en die er bij zijn zoon werd ingepompt, maar ook als de behoefte van de schrijver om zich niet op te sluiten op zijn kamer, maar contact te zoeken met zijn publiek. Hij sleepte ook andere schrijvers zoals Herman Brusselmans mee het toneel op. Lanoye acht zich in dat opzicht een zondagskind: zijn theatrale activiteiten passen prima in deze tijd.

Woord en vlees is een bijzondere combinatie. Daaruit bestond dus zijn jeugd. De toneelteksten van zijn moeder en het vlees dat zijn vader houwde in Sint-Niklaas. Bloed zou de kracht van het leven zijn. Woede werd de motor van Lanoye. Op de vraag of hij woester is geworden in de loop der jaren, antwoordt Tom dat hij heeft geleerd zijn woede beter te formuleren, iets dat een gerenommeerd schrijver toekomt. Anders dan een balletdanser die stijve spieren krijgt wordt de pen van een schrijver met de jaren scherper.

Behalve schrijven en optreden bewerkte Lanoye toneelteksten, van Shakespeare bijvoorbeeld, was hij stadsdichter van Antwerpen en maakte hij films en speelde daarin. In deze documentaire komen verschillende personen voor die hem goed kennen, zoals een uitgever, een collega-schrijfster en een redactrice. Een speciale plaats komt activiste en dichteres Antjie Krog toe die samen met Lanoye een theatervoorstelling maakte. Volgens haar schrijft hij dialogen met passie.

Lanoye heeft een speciale band met Zuid-Afrika. Hij was erbij toen Mandela op 9 mei 1994 zijn befaamde toespraak hield tot zijn landgenoten en woont de helft van het jaar in Kaapstad met uitzicht op de Tafelberg. Hij schreef daar Sprakeloos (2009), een niets ontziende hommage aan zijn moeder, en maakt ook voorstellingen in het Afrikaans.

Tom Lanoye schreef het boekenweekgeschenk 2012, die in VN geen goede recensie krijgt.
Hier mijn recensie van Sprakeloos, een hoogtepunt in de Nederlandse literatuur. Komende woensdag 21 maart leest hij het voor in Carré. Hier zijn website.