Verlegen, visionair en vastberaden.
Het is een kwart eeuw geleden dat Joop den Uyl op 68 jarige
leeftijd overleed. Veel te jong zoals dat heet, op tweede kerstdag 1987. Den
Uyl was een belangrijk maar controversieel politicus in de jaren zeventig.
Sociaal-democraten liepen achter de minister president aan, de meeste
christen-democraten moesten weinig van hem hebben. Ook Karel van het Reve was
niet gecharmeerd van zijn bestuurlijke plannen, al stemde hij wel op de PvdA.
In het zevende deel van zijn Verzameld Werk (2011) noemt hij de
banenplannen vaag en contra productief. Den Uyl zou mensen ontslaan om geld
vrij te maken om anderen aan een baan te helpen. Hij vindt dat
sociaal-democratische bestuurders een slecht contact hebben met de
werkelijkheid, maar hij kampte zelf met een communistische jeugd waarin de
werkelijkheid werd opgeofferd aan de ideeën die men daarover koesterde.
Coen Verbraak heeft vijfentwintig jaar na dato in het
Vakbondsmuseum een gesprek met drie van zijn zeven kinderen, terwijl er vier
werden aangekondigd. Over het feit dat filmmaakster Barbara ontbrak wordt niets meegedeeld.
Verbraak bedoelde toch niet dat er een filmpje van haar te zien was over de
herdenking van de voor haar onbereikbare vader? Ariane is de jongste, Saskia en Xander behoren tot
de ouderen. Vooral Xander heeft met zijn bedachtzaamheid veel weg van zijn
vader die ook niet graag het achterste van zijn tong liet zien. In het gezin
zorgden de ouderen voor de jongeren. Dat is niet verwonderlijk met zulke
maatschappelijk actieve ouders. Saskia kookte één dag en op zaterdag hielpen ze
schoonmaken. Anders kwamen ze de deur niet uit.
Het moet niet gemakkelijk te zijn over een vader te spreken
die ook een publieke figuur was. Na zijn dood kregen ze dagelijks een vuilniszak
met post, waaronder een aardige brief van Juliana. Saskia las alle reacties.
Veel werd in de media gesproken over de snelle geïrriteerdheid en de sociale
onhandigheid van Joop den Uyl. Ze redden zich er aardig uit, ook omdat Coen
Verbraak niet echt doorvraagt. Bijvoorbeeld als Xander zegt dat het hem een
aantal jaren heeft gekost om zich los te maken van zijn dominante ouders. Dat
ze allemaal goed zijn terechtgekomen toont aan dat in zijn schaduw toch nog wel
te leven viel. De kinderen komen er niet onderuit dat het geen rustige sfeer
was in het gezin, maar compenseren dat door te stellen dat hun vader zeer
geïnteresseerd was in hun meningen, bijvoorbeeld in die van Ariane over
kernenergie. Met zijn uitgesproken en onbevangen vrouw Liesbeth voerde hij felle
debatten over abortus en vrouwenemancipatie. Met zijn gereformeerde achtergrond
was hij die strijdbaarheid niet gewend, maar hij begreep het wel, ook omdat hij
na de dood van zijn vader door zijn moeder werd opgevoed.
De kinderen hebben allemaal het engagement van hun vader
geërfd. Xander in de vakbond, Saskia in de politiek, Ariane in het
vluchtelingenwerk. Bijzonder was dat ze gewoon in het telefoonboek stonden.
Ariane nam vaak op en luisterde naar commentaren van mensen die haar vader
wilde spreken. Die was vaak niet thuis en anders had hij geen tijd de bellers
te woord te staan. Hij kon zich goed afsluiten, zegt Saskia. Coen wijst op de
documentaire over Lockheed waaruit blijkt dat het in hun huis een gezellige
boel was. Als ze gingen kamperen was Den Uyl altijd druk bezig met het opzetten
van de kampeerwagen. Tijdens de treinkaping in De Punt werd de beveiliging
opgevoerd.
Den Uyl gaf weinig om uiterlijk vertoon. De politiek ging
nog over de inhoud. De vorm was niet belangrijk. Tijdens interviews sloeg hij,
tot ergernis van Ariane, met zijn vuist op tafel.
Met zijn coalitiegenoot Van Agt had hij geen gemakkelijke
relatie, temeer omdat Van Agt een moeilijk te grijpen karakter had. Den Uyl
ergerde zich aan diens gebrek aan betrokkenheid. Saskia zegt dat haar vader
tijdens de coalitiebesprekingen in 1977 belazerd werd door Van Agt. Hij werd,
op verzoek van Liesbeth, die niets van christenen moest hebben, niet
uitgenodigd voor de herdenking in de Nieuwe Kerk. Xander rechtvaardigt die
beslissing.
Den Uyl dankte bij zijn afscheid uit de politiek zijn
kinderen dat hij geen oude zak geworden was en zijn vrouw voor alles wat zij
voor hem had betekend. Saskia zei al eerder dat haar moeder erg alert was op
het gedrag van haar man. Mooi is het commentaar van de kinderen op deze
emotionele toespraak. Ariane zegt dat haar vader zei wat hij wilde zeggen. Ook
al was het niet gemakkelijk voor hem, hij sprak met zijn hart. Na zijn crematie
- een noodzaak voor socialisten, die geen ruimte willen innemen in de volle
aarde - is hij verdwenen. Ze is hem dankbaar voor het pruimenboompje dat hij in
haar tuin plantte toen zij het huis uit ging.
Xander ontmoet nog vaak mensen die hun waardering voor zijn
vader uitspreken. Saskia zegt dat zijn essentie nog recht overeind staat.
Rechtvaardigheid en eerlijk delen waren kernbegrippen. Voor mij is de verlegen en vastberaden Den Uyl een
voorbeeld van een visionair politicus, waarvan er tegenwoordig nog maar weinig zijn.
Iemand die graag uit gedichten citeerde en die steeds de grotere samenhang in
zijn beschouwingen probeerde mee te nemen. Iemand die ons voorhield dat de
droom nooit zal sterven. Wat dat betreft wordt hij node gemist.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten