Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zaterdag 6 april 2013

De grens (2013), een programma-serie van Tommy Wieringa op VPRO-tv.



Langs de tafelranden van Nederland

Er bestaat De ronde van Nederland, een interessante wandel- en een fietstocht langs de uiterste grens van Nederland, maar Tommy Wieringa heeft het plan opgevat om dieper in de grensstreken door te dringen. Hij doet dit op een gemoedelijke, nieuwsgierige en doorleefde manier, schrijft Humo na de eerste van de zes afleveringen, als miste die de ondertitels. Het is een geslaagd idee van Wieringa omdat onze grenzen volgens de Poolse socioloog Zygmunt Bauman steeds vloeibaarder worden.

Afl 1: De grens in Drenthe – onder anarchisten

Helaas miste ik de eerste aflevering en kon ik die ook niet meer terugkijken, maar uit (lovende) reacties en de aankondiging kon ik het volgende terughalen: ‘Uit turf, jenever en achterdocht heeft onze lieve heer de Drent gewrocht.’ Onder dit motto wandelt Wieringa vanaf Zwarteberg naar het zuiden. Duitse kolonisten ontgonnen eerder de veengrond. De grens vormt een kaarsrechte lijn. Hij komt bij een zendmast waar men in het donker illegaal platen draait en zich bezat; hij bezoekt een Oktoberfest met een Dirndl verkiezing; hij spreekt een oude man die als jongen op een paard en wagen dode Russische krijgsgevangenen naar hun massagraf vervoerde in kamp Wesuwe. Waar die anarchisten waren, werd me niet duidelijk.

Afl 2: De grens in Zeeland – de verkeerde kant van de grens

Zeeuws-Vlaanderen zit ingebouwd tussen Schelde en België en hoort niet echt bij Nederland. De haven van Antwerpen is een grote slokop. Dorpen verdwijnen, boeren worden onteigend, de Schelde moet uitgediept en daarvoor is weer een overloopgebied nodig. Het onder water laten lopen van de Hedwige polder roept emotie op, die nog te maken heeft met de watersnoodramp uit 1953. Boeren zijn twee keer het haasje. Eerst grond afstaan voor de uitbreiding van de haven, daarna voor natuurontwikkeling. Kortom, men heeft het daar niet gemakkelijk (al neemt Wieringa het wel erg voor de boeren op).  

Afl 3: De grens in Brabant – de laatste grenswachter

Langs de grens met België liep in de Eerste Wereldoorlog een dodendraad, die smokkel en desertie moest tegengaan. Een 19-jarige vrouw hielp Belgen onder het stroomdraad door te vluchten. In de Tweede Wereldoorlog werkte ze in het verzet en vlak voor de bevrijding werd ze verraden en gefusilleerd. Er staat een monument voor haar in Baarle Hertog. Haar zoon weet niet of zijn moeder een heldin is. Ze was onverschrokken en deed wat haar hart haar ingaf.
Wieringa gaat op bezoek bij Nederlanders in de enclave Casterlé, omringd door België.
De rechte Brabantbaan, nog door Napoleon getrokken, ligt er na de nieuwe grensovergang Hazeldonk verlaten bij. Een vroegere grenswachter neemt de ravage op in zijn voormalige kantoor. Hazeldonk is geen veilige plek voor vrachtwagenchauffeurs. Dieven snijden de wagens open en stelen de inhoud. Wieringa spreekt met de laatste grenswachter, een goed bewapende boswachter die ’s nachts in de bossen naar harde criminelen speurt.  


Afl 4: De grens in Gelderland – die Liebe war Schuld daran

Wieringa staat bij de Rijn. Hij houdt van de uiterwaarden. Hij ontmoet een groep Duitsers en Nederlanders die in alle rust aan het klootschieten is. Het is dan ook een ideaal wandelgebied. De grens tussen Nederland en Duitsland veranderde voortdurend. Elten werd na de Tweede Wereldoorlog door Nederland ingelijfd en in 1963 weer teruggegeven tijdens de Butternacht, waarin op legale wijze werd gesmokkeld. Een vrouw met een Duitse vader die in krijgsgevangenschap in Rusland had gezeten en verbitterd terugkwam, trouwde met een Nederlander. Een Duitse grenswachter werd verliefd op een Nederlandse en zat vanwege grensoverschrijding twee maanden vast.
Lobith ligt afgesloten van de Rijn. Wieringa treft de schutterij in actie, in de Middeleeuwen een burgermilitie. Deze schutterij was van oudsher een Duitse verenging in dienst van de keurvorst van Brandenburg en trok tijdens de Kartoffelkrieg naar Oostenrijk, maar eenmaal daar aangekomen was de vrede getekend en kon men zonder een schot gelost te hebben weer naar huis terug.
De grootvader van Wieringa was douanier bij Tolkamer, vandaar zijn fascinatie met het onderwerp. Inmiddels is het een wegkwijnend toeristisch dorp. Wieringa neemt het pont naar de Duitse Kranenburg, waarin een processie gehouden wordt ter ere van een kruisbeeld dat in een eik werd gevonden op de plaats waar eerder een man die zich onwaardig voelde een hostie had uitgespuugd. Kranenburg heeft een villawijk met Nederlanders die niet willen integreren, omdat, zoals een vrouw achter de haag zegt, de Duitsers een ander leefpatroon hebben. Daar zit je dan in je goedkope huis, denk ik dan.  

Afl 5: De grens in Limburg – het vergeten land

Wieringa weet weinig van Limburgers, behalve dat een kwart van hen tijdens de laatste parlementsverkiezingen voor het PVV stemde, die halal vlees wil vervangen door zuur vlees. Wat is hun identiteit?
Spaanshuisken ofwel Het gat in de grens is ingebouwd in Duitsland en daardoor een smokkelparadijs. Wieringa bekijkt het oude douanekantoor dat nu een garage is met daarin nog een oud bord met de openingstijden van het kantoor. Er kwamen mijnwerkers langs die op die manier een kortere route naar hun werk namen.
De Anti-West Wal moest de opmars van geallieerden in de Tweede Wereldoorlog stoppen. Duitsland veranderde van een goede buur in een gehate bezettingsmacht.
In een hotel in Herzogenrath, de Duitse buurgemeente van Kerkrade, hoort Wieringa dat Limburgers Bourgondiërs zijn die liever bij België zouden horen, maar die mening wordt tegengesproken door anderen die zich Nederlander voelen. In de oorlog liep er een ijzeren gordijn tussen de twee gemeenten, nu houdt men een grensoverschrijdende wielerronde. De burgemeester van Kerkrade voelt zich het meest thuis in de Euregio Maas-Rijn, zijn collega uit Herzogenrath wil de eigen identiteit handhaven maar wel met begrip voor elkaar.
Het drielandenpunt was vroeger een vierlandenpunt. Wieringa gaat op zoek naar Neutraal Moresnet, dat slechts elf kilometer in omtrek omvatte en een zinkmijn bevatte. Tijdens het congres van Wenen kon men het niet eens worden over de toewijzing van de mijn en daarom werd dit onafhankelijke landje in leven geroepen. Er komen nog altijd veel esperantisten samen die geloven in één taal die de volkeren verbindt.
  
Afl 6: De grens in Groningen – het laatste huis van Nederland

Wieringa staat bij de laatste Nederlandse grenspaal aan de Dollard in Oost-Groningen, ooit de graanschuur, maar na de teloorgang van de strokartonindustrie een verlaten gebied. Hij vaart met een schipper, die vertelt over het geschil met Duitsland over de precieze grens, naar Borkum, vroeger een antisemitisch kuuroord. In de muziekkoepel werd dagelijks een lied gezongen waarin de vreugde doorklonk dat het eiland jodenvrij was.
Wieringa bezoekt een werkverschaffingskamp dat plaats bood aan joden en na de oorlog aan NSB-ers en hun vrouwen en kinderen. Een man die toen tien jaar was herdenkt de dood van zijn zusje Ireentje die van honger omkwam. Hij voelt zich schuldig dat hij een deel van het eten dat hij uit de gaarkeuken haalde al ophad voordat hij thuis was en neemt het zijn vader kwalijk dat hij de moord op de joden bagatelliseerde. 
In een café in Winschoten hoort Wieringa dat daar weinig te doen is. Er komen wel Westerlingen wonen die uit zijn op rust. De Toekomst is een voormalige strokartonfabriek. Een man, die de geur van de strokarton nog in zijn hoofd heeft zitten, vertelt dat zijn vader trots was op hun fabriek en dat communistenleider Gré Meis daar niet binnen kwam.
Wieringa herinnert zich dat zijn vader blij was met winst voor links in Oldambt. De overgebleven communisten van de VCP komen al 32 jaar samen in een clubhuis met portretten van Che Guavara en de Cubaanse vlag. Ze verzetten zich tegen de sloop van een oude ambachtsschool. Ze zullen geen revolutie ontketenen, maar als het nodig is komt die er toch wel.
In Polen in het uiterste noordoosten staat het laatste huis van Nederland, bijna opgeslokt door de Eemshaven. De inwoner, misschien wel de laatste romanticus van Nederland, zegt dat zijn huisje schudt als een kajuit tijdens een zware storm. 

Hier meer over het informatieve programma, dat gemoedelijkheid uitstraalt en weemoed. Aardig zo’n terugblik maar laat ons naar voren kijken. De wereld verandert en wij gaan mee.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten