Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



maandag 24 maart 2014

Abram de Swaan over Compartimenten van vernietiging, VPRO-Boeken, 23 maart 2014



Over het kwaad dat niet zo banaal is als Hanna Arendt dacht

Abram de Swaan studeerde politicologie en psycho-analyse, werkt als hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam en is bekend als esssayist. Zijn laatste boek Compartimenten van vernietiging met als ondertitel Over genocidale regimes en hun daders gaat over massamoord, dat hij het moderne kwaad noemt. Hij schreef het om inzicht te krijgen in de mechanismen erachter.

Wim Brands spreekt met De Swaan aan de hand van drie videofragmenten, waaronder de massamoord van een Hutu minderheid op de Tutsi’s. De genocide in Rwanda vormde een van de aanleidingen om het boek te schrijven. In Europa reageerde men zeer geschokt omdat de slachting, meer dan de misdaden van bijvoorbeeld Pol Pot, deed denken aan de Holocaust. Net als de nazi’s voerden de Hutu’s ook via de media propaganda tegen een bevolkingsgroep.  

Het eerste fragment gaat over de getuigenis van Eichman tijdens zijn proces in Jerusalem in 1961. Hanna Arendt die het proces meemaakte schreef over de banaliteit van het kwaad, dat ons allen tot daders kan maken, maar De Swaan is het daarmee niet eens. Hij denkt dat Arendt verblind werd door het idee dat de maatschappij zo ingewikkeld is geworden dat iedereen daarin een radertje is, dat men geen besef meer heeft van het geheel en automatisch orders van anderen opvolgt. De Swaan zegt dat Eichman niet een plichtsgetrouwe ambtenaar was, maar een rabiate jodenhater en dat Arendt dat later ook wel besefte maar niet de moed had haar mening over hem te veranderen. De Swaan onderkent het gevaar dat wij ons ook zouden kunnen laten meespelen met de omstandigheden, maar anderzijds vindt hij het ook een cliché dat post heeft gevat als echo van het religieuze idee van onze zondigheid.

Het tweede fragment gaat over een bekend psychologisch experiment dat Milgram in 1963 in Connecticut liet uitvoeren, waarbij proefpersonen schokken werden participerende daders toegediend, soms zelfs tot bewusteloosheid erop volgde. De Swaan spreekt tegen dat allen onder invloed van de leiders handelde die de opdrachten gaven. Een derde van de zogenaamde daders wilde niet meewerken en anderen wisten volgens De Swaan dat het om een experiment ging. Milgram had zelf oog voor deze, voor zijn bewijs, beperkende voorwaarden, maar geen instrumenten om de verschillen vast te stellen tussen weigeraars en participanten. Zijn navolgers vergaten het probleem met het onderzoek niet meer aan de orde.

In het derde fragment, uit een uitzending van Diogenes in 1905, vertelt een zwarte over het verschil tussen Hutu’s en Tutsi’s dat door de Belgische kolonisten werd vergroot. Identificatie en desidentificatie spelen een belangrijke rol bij massamoorden. Er worden altijd groepen tegen elkaar opgezet en buitengesloten. De Hutu militie maakte maar een klein deel uit van de bevolking maar dwong anderen om mee te moorden op straffe van de dood. Militieleden en meelopers verschilden gradueel met elkaar in de zin dat de eersten een beperkte gewetensfunctie hadden, weinig verantwoordelijkheid kenden en ten derde, zoals bekend werd in de later gevoerde processen, een groot gebrek aan medelijden hadden. Het liefst zou De Swaan het experiment van Milgram nog eens overdoen en dan de zogenaamde daders onderzoeken op hun persoonlijkheid.

Het is jammer dat Brands niet het actuele voorbeeld van Wilders inbrengt die precies doet wat De Swaan betoogt, namelijk groepen uitsluiten. Wellicht kan De Swaan om te beginne het empathisch vermogen van Wilders eens testen.  

Geen opmerkingen:

Een reactie posten