Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zaterdag 19 april 2014

Droom en daad, het zoeken van Henriëtte Roland Holst (2012), documentaire van Annette Apon



Tamme documentaire over turbulent leven Nederlandse dichteres

Niets was ooit vergeefs, niets gaat ooit verloren:
Alles wordt opgenomen in den stroom
des levens, willing en gedachte, droom en daad,
allen worden in hem herboren
tot andren dan zij waren.

Met deze regels, voorgelezen door Lineke Rijxman, sluit Annette Apon de documentaire Droom en daad over Henriëtte Roland Holst (1869-1952) af. Ze behandelt de periode tussen 1891 en 1927 waarin de dichteres - ooit de bekendste van Nederland, maar inmiddels vergeten - voor een aantal moeilijke beslissingen gesteld werd.

In de zomer van 1891 las ze gedichten van Herman Gorter en werd daardoor in het diepst van haar ziel ontroerd. Gorter haalde haar onderweg op tijdens een schaatstocht van Haarlem naar Noordwijk. Hij deed haar meer denken aan een sportman dan aan een dichter. Tijdens koek en zopie vertelde hij haar dat hij zoveel tijd had verdaan met zoeken dat hij haar dat wilde besparen. Ongetwijfeld doelde Gorter op zijn keuze voor de arbeidersbeweging.

Het was een dynamische tijd, eind negentiende eeuw. Alles was in beweging en die werd ook nog eens vastgelegd in film. In de kunst leeft het idee dat ook de maatschappij radicaal veranderd moet worden. Henriëtte van Schaik, zoals haar meisjesnaam luidde, nam deel aan de politieke strijd en trad toe tot de Internationale. In 1896 trouwde ze met Richard (Rik) Roland Holst, net als zij afkomstig uit de gegoede burgerij. In datzelfde jaar gaf Gorter hen Das Kapital van Marx te lezen. Volgens hem was dat werk de basis voor goede poëzie. Het echtpaar las het eerste deel samen, maar daarna haakte Rik af. Henriëtte las de volgende delen alleen maar vond die niet gemakkelijk te begrijpen. Desondanks was haar geestdrift voor de arbeidersbeweging gewekt.

Ze werd lid van de SDAP, die drie jaar daarvoor was opgericht en bezocht samen met haar man en Gorter met een sterk gevoel van verwachting het Paascongres. Ze nam deel aan het propaganderen van het socialistisch gedachtegoed en gaf veel lezingen in het land. Ze werd redacteur van het maandschrift De Nieuwe Tijd en als lid van het partijbestuur van de SDAP bezocht ze in 1990 een socialistische congres in Parijs, bekend als De Tweede Internationale.

Ze woonde op het landgoed de Oude Buissche (soms ook geschreven als Buisse) Heide in Noord Brabant, niet ver van de Belgische grens en beleefde gelukkige jaren met haar man en Gorter, waarin ze niet veel over politiek praatten. De spoorwegstaking van 1903 was een hoogtepunt in de strijd van de arbeidersbeweging maar werd wreed onderdrukt met dwangwetten en alle stakers werden ontslagen. Roland Holst correspondeerde na een enkelbreuk vanwege een val van de fiets met Rosa Luxemburg. Na een richtingenstrijd binnen de SDAP stapte ze niet, zoals Gorter, over naar de radicalere SDP, maar ze bleef wel met een leeg gevoel achter. Een verblijf op Tenerife monterde haar weer op.

De Eerste Wereldoorlog was een zware slag voor de arbeidersbeweging. Vanuit haar landhuisje hoorde Henriëtte de schoten aan de andere kant van de grens. De dood van haar moeder na een operatie maakte haar nog neerslachtiger. De internationale Zimmerwaldconferentie in Zwitserland in 1915 met Lenin en Trotski die bezig waren de Russische revolutie voorbereidden, beklemde haar. Ze sprak met Trotski op zijn kamer over de toekomstige ontwikkeling. Ze wilde eenheid en hoopte dat de zachte krachten zouden overwinnen, zoals ze in een gedicht verwoordde.  

De Russische revolutie van 1917 en de opstand in Duitsland maakte indruk. Troelstra kondigde in 1918 de revolutie in Nederland af. Arbeiders trokken naar de kazernes om hun broeders in de armen te sluiten, maar werden onthaald met kogels. Henriëtte bezocht de gewonden, werd zelfbewuster, bitterder. Een demonstratie tegen het geweld op de Dam werd matig bezocht. Rosa Luxemburg werd in januari 1919 in Berlijn bewusteloos geslagen en doodgeschoten.

Henriëtte was teleurgesteld, maar gaf haar geloof in de revolutie niet op, al moest ze het vanwege overspanning van haar dokter rustig aan doen. In de jaren twintig stond ze in het buitenland bekend als dichteres en in eigen land als publicist van de socialistische beweging.
Ze bezoekt de Komintern, de communistische internationale, maar ervaarde weinig saamhorigheid. Trotski overtuigde haar weliswaar van de noodzaak van dictatuur, maar Henriëtte stapte bitter teleurgesteld in de trein naar huis. Ze was ontgoocheld en zag in hoe dom de marxisten gehandeld hadden. Eind jaren twintig nam ze afscheid van de partij. Ze voelde zich meer thuis bij de religieus socialisten, streed voor de onafhankelijkheid van Indonesië en verborg tijdens de Tweede Wereldoorlog onderduikers op haar landgoed. Na haar dood in 1952 schonkt ze de Oude Buissche Heide aan Natuurmonumenten.

Eigenlijk vertelt de documentaire weinig nieuws. Het zijn bekende feiten die al in de
de biografie van Elsbeth Etty al ter sprake kwamen, dit maal ondersteund door geënsceneerde en historische beelden. Misschien is nog wel het mooist een portret van Henriëtte (zie foto) dat Apon streng, doorleefd, statig en kwetsbaar noemt.

Hier de trailer, hier de site van Gedichten.nl met een groot aantal gedichten van haar, waarvan de meeste tegenwoordig wel erg extatisch klinken.

1 opmerking:

  1. Toch heb ik wel van de documentaire genoten. Hoewel ik enkele bundels van Jet Roland Holst in de kast heb staan, vond ik dat ik te weinig van haar gelezen had. Ik dacht ook: Misschien moet ik die biografie van Etty eens gaan lezen.
    Het beeld van haar gedichten, dat jij 'erg extatisch' noemt, klopt met wat mijn beeld is. Ik kan mij niet voorstellen dat haar gedichten indertijd de arbeiders hebben aangesproken, hoewel ze wel voor zalen met dat publiek heeft gestaan.

    BeantwoordenVerwijderen