Rommelig beeld van een mislukt politiek alternatief
De titel The secret
life of the Berlin wall werd in het Nederlands vertaald als Twee kanten van de Berlijnse muur en zet, net als de Engelse overigens,
gemakkelijk op het verkeerde been. Men denkt meteen dat in deze, uit vijf
delen bestaande, lange documentaire het kapitalistische en het socialistische stadsdeel
tegenover elkaar gezet wordt, maar de aandacht is alleen op het oostelijk deel.
De twee kanten hebben betrekking op
een positieve en een negatieve kijk op de DDR, dat zich met de bouw van de muur
van 1961 tot 1989 probeerde af te sluiten voor westerse invloeden. Met een
mengeling van nieuwe en oude beelden en portretten probeert Sim een beeld te
schetsen van het leven in de toenmalige DDR.
Een hoofdpersonage is de joodse Alfred (zie foto) die in 1937 door zijn
ouders naar Engeland werd gestuurd, maar in 1945 weer terugkwam om zijn in puin
liggende land op te bouwen. Zijn ouders waren in 1942 gedeporteerd om nooit
meer terug te komen. In het eerste deel Een
nieuw begin zien we hoe veel jongeren uit de westelijke zones naar het
oostelijk deel trokken om deel te nemen aan een vredesfestival, dat een nieuwe
mentaliteit probeerde te bewerkstelligen. Erich Honecker hield een vlammend betoog.
De 17-jarige Ellen werd door het optimistische toekomstbeeld gegrepen en zette
zich in als partijlid. Helaas gooide de Koude Oorlog roet in het eten. Berlijn
werd een stad van spionnen. Wolfgang Kockrow werd in 1959 opgepakt door de Stasi en in de gevangenis
gegooid. Alfred zegt dat elk land dit soort problemen had en noemt de McCarthy
periode in de VS als voorbeeld. Ellen zegt dat het afschuwelijk maar onontkoombaar
is dat er spaanders vallen waar gehakt wordt. Vanwege het gevaar van een
kernoorlog werd West Berlijn overspoeld door vluchtelingen. Gevolg was dat de
DDR in augustus 1961 van de ene dag op de andere een muur neerzette.
In het tweede deel Achter
de muur maken we kennis met Angela uit Magdeburg die in haar jeugd
eindeloos speelde en later in het circus wilde, hetgeen ze op haar negentiende
ook deed. Achter de muur ging het gewone leven door, al zagen anderen vooral de
toenemende repressie. Kockrow die in 1964 werd vrijgelaten, hielp mee om een
tunnel onder de muur te graven die aan 57 personen de vrijheid gaf, voordat de
tunnel ontdekt werd. Angela zegt dat er veel geklaagd werd maar dat er ook
saamhorigheid was. Haar vader was theologiestudent en zat twee jaar in de
gevangenis, hetgeen een vormende invloed op haar had. De economische groei was
groot. Ellen liet zich naar de DDR smokkelen omdat haar vader daar woonde, maar
die had al een ander gezin en terug kon ze niet meer. Circussen zoals die van
Probst werden door de Stasi afgebroken maar net zo gemakkelijk weer opgebouwd.
In deel drie De jaren
tachtig is de Stasi een machtig orgaan. De veiligheidsdienst
was, zonder hun informanten, twaalf maal zo groot als de
Gestapo en bezat tweehonderd kilometers aan dossiers. Ex politieagent Rheinhold
vertelt dat hij een directe lijn met de Stasi had. Verder is er veel aandacht
voor fotograaf Harald die de kunstenaarswereld in beeld bracht waarin dichter Sascha
Anderson in het middelpunt stond. De laatste werd later echter een informant van
de Stasi en verklikte Harald, die dit niet kon begrijpen. Langzamerhand werd de
gesubsidieerde droom van de DDR onbetaalbaar. Rainer met revolutionaire baard uit
Leipzig zag de verloedering om hem heen en wilde verandering. Hij had geen
vriendin om niet chantabel te zijn. Hij was een van de katalysatoren van de
verandering die met massademonstraties werd afgedwongen.
In deel vier Negentienhonderdnegenentachtig
vertelt Rainer dat de demonstraties heel klein begonnen in kerken in Leipzig en
dat men de bevolking langzamerhand rijp maakte voor grote protesten. Karin
woonde vlak bij de muur en hoorde vaak schoten, tot het op een dag haar zoon was
die werd doodgeschoten. Angela ging in hongerstaking. In mei haalden de
Hongaren de muur neer, waarna er geen houden meer aan was. Ellen vond de
ineenstorting van de muur een pijnlijk moment en Karin had tegenstrijdige
gevoelens vanwege de dood van haar zoon, zo vlak voor de bevrijding. Sascha
Anderson vergat dat hij voor de Stasi had gewerkt en stond met veel enthousiasme
op de muur. Alfred vond het vooral pijnlijk dat er nooit een nieuwe sociale
structuur was opgebouwd.
Nog steeds onder ons,
het vijfde deel, gaat over de sloop van het instituut van de Stasi. Sascha
Anderson werd verguisd. De broer van Wolgang Kockrow bleek een informant
geweest te zijn, net als de vader van Angela. Wolfgang heeft nooit meer contact
met zijn broer gehad, de moeder van Angela heeft haar man vergeven. Angela zelf
stapte uit het circus omdat ze de sfeer te benauwend vond. Alfred zou hetzelfde
doen als hij weer voor de keuze zou staan. Hij ziet de andere betere
maatschappij als zijn droom.
Er wordt meteen in het begin van de documentaire een schimmig
verband gelegd met het circus dat als na de oorlog als eerste in de DDR weer
opgebouwd werden en dat vermaak bracht aan de inwoners. Het circusgezin Probst
wordt geïnterviewd en de levensloop van Angela belicht, maar dat maakte voor
mij niet het verband duidelijk tussen DDR en circus. De documentaire werd
daardoor rommelig. Een sterker beeld dat gebruikt werd was dat van de spiegel.
Wat zag men in de spiegel? De heilstaat of de onderdrukking? Na de opening van
de dossiers van de Stasi werd een helderder blik gegund op de samenleving, die
van achtervolgingswaan aan elkaar hing. Toch is het ontroerend te horen dat er nog
mensen zijn die de leugen van het kapitalisme doorzien en willen strijden voor
een alternatief.
Hier de trailer op
Vimeo.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten