Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



woensdag 11 februari 2015

Onze man in Teheran, vierdelige VPRO serie, januari/februari 2015



In Onze man in Teheran volgt verslaggever Roel van Broekhoven Thomas Erdbrink, correspondent voor NRC en The New York Times in Teheran. Hij is een van de weinige journalisten die nog gedoogd wordt in Iran. Het kostte vier jaar voor hij vergunning kreeg om deze serie te maken en nog moet hij af en toe veel doen om toestemming te krijgen voor opnames. Na de series van Paul Rosenmöller en Bram Vermeulen is het wennen aan de schreeuwerige, opgewonden toon van Erdbrink met zijn Leidse accent. De inhoud mag er echter wezen.  

1.      Liefde in de islamitische republiek

Erdbrink vertelt hij hoe hij vijftien jaar geleden als student journalistiek een zonsverduistering in Iran bekeek en daarbij zijn huidige vrouw, de knappe fotografe Newsha, ontmoette. Zij was de reden om in het land te blijven.
Samen gaan ze terug naar de plek waar ze elkaar voor het eerst zagen, toen een zandvlakte, nu een aangelegd park. Erdbrink deed toen, op verzoek van kinderen die in alle westerlingen beroemdheden zagen, de moonwalk van Michael Jackson na. Het was twintig jaar na de volksopstand die een einde maakte aan het regime van de sjah, maar een nog vreselijk regime met ayatollahs aan de macht bracht.
Erdbrink gaat terug naar het studentenhuis waar hij vijftien jaar geleden woonde en zit aan tafel bij zijn schoonfamilie. Newsha moet een chador aan, omdat ze als fotografe het goede voorbeeld moet geven. Ze vertelt dat zij hem, anders dan in Iran gebruikelijk is, ten huwelijk vroeg. Erdbrink zegt dat ze veel meningsverschillen hebben maar dat die hem wel behoed hebben voor misstappen op politiek gebied.

Somayeh, zijn net zo knappe assistente voor The New York Times is gescheiden en woont op een flatje. Ze komt uit een streng orthodox gezin in het achtergelegen Dohat, waar vrouwen in het zwart over straat lopen en de Koran de dienst uitmaakt. Ze kreeg veel aanzoeken maar wimpelde die af omdat ze wilde studeren. Haar huwelijk liep mis omdat zij veranderde en haar man niet. Ze wilde docent worden maar eenmaal in Teheran veranderde dat. Erdbrink praat met de ouders van Sommayeh die de moderne levenswandel van hun dochter inmiddels geaccepteerd hebben. 

Op de terugweg in de bus ontmoet Thomas voorin de bus een ervaren vrachtwagenchauffeuse die de denkbeelden over de verhouding tussen de seksen op de kop zet. Ze mag eigenlijk niet voorin zitten omdat ze de chauffeur zou afleiden, maar heeft daar lak aan. Ze is niet getrouwd en vindt dat man en vrouw gelijk zijn.  

2.      Het land waar niks mag maar alles kan

Volgens Erbrink mag in Teheran niets maar kan alles, zolang het niet door de overheid gezien wordt. Westerse muziek wordt in de auto gedraaid maar in het zicht van een overheidsdienaar schakelt men over naar een andere zender. Erdbrink zelf laat folie achter zijn autoruiten plakken om meer privacy te hebben. Newsha kan dan in de auto haar sluier afdoen.
De arrestatie van collega Jason bewijst dat de staat toch onzichtbaar hun leven in de gaten houdt. Erdbrink meent dat de Amerikaan gevaar liep omdat zijn landgenoten als aartsvijanden worden gezien. De haat wordt er door de geestelijkheid onder aanvoering van Khamenei ingepompt.

Een Iraanse collega legt uit dat de vrijheid in Iran niet veel anders is dan vrijheid van Amerikaanse overheersing. De publiciteitsoorlog rond de herdenking van de bezetting van de Amerikaanse ambassade in 1979 past hierin. Haat tegen de VS is de pijler van de ideologie vanaf de jaren vijftig, toen de VS de sjah in het zadel hielp om de oliewinning veilig te stellen. Door het onvoorspelbare beleid van de regering worden de burgers geïntimideerd en ontstaat wantrouwen. Khamenei wil, anders dan de gematigde president Rohani, geen verdrag met de Amerikanen sluiten over het atoomprogramma. Dat zou de haat doen afnemen en de positie van de geestelijkheid verzwakken. Khamenei wil een theocratie vestigen. In de winkels heerst ondanks de Westerse sancties geen gebrek. Dit komt door de smokkel en de locale productie, bijvoorbeeld van Cola. Erbrink praat met een rechtlijnige gelovige, mister Big Mouth genoemd, die overtuigd is van de waarheid van de geestelijken, maar vreest toch dat hij wordt ingehaald door de moderniteit.

Tenslotte horen we dat Jason al honderd dagen vast zit omdat hij verdacht wordt van het financieren van de Iraanse versie van de vrolijke clip Happy. De Iraanse informant denkt dat hij straks met een afgedwongen bekentenis op televisie komt en daarna weer vrij is.

3.      De ‘rivier des levens’

Erbrink begint over het verschijnsel tarof, een sociale omgangsvorm waarbij men de ander graag een dienst bewijst. Erbrink moest daar erg aan wennen. Hij reist naar Isfahan, de stad waar Khomeini de laatste tien jaar van zijn leven woonde. De geestelijk leider scheen een bescheiden mens te zijn, die door een deur van zijn woning op een buiten gelegen podium van een moskee stapte om de massa toe te spreken. Tijdens de lange oorlog met Irak stond iedereen achter hem. Men kende geen verdriet over de slachtoffers, want zij waren martelaren en gingen direct naar God. Op een begraafplaats in het zuiden van Teheran liggen de graven rij aan rij. Het martelaarschap dateert van de tijd dat imam Hoessein de keel werd doorgesneden. Nog altijd wordt dat in Khomeinishar gedurende tien dagen per jaar herdacht door zich op de rug te slaan en op blote voeten over straat te lopen. Een man heeft zelfs zijn gezicht verminkt. Een ander is in een rood gekleed is speelt voor de duivel. Volgens hem zijn duivelse krachten opnieuw werkzaam en worden de sjiieten onderdrukken.

De vader van vriendin Najdje is op zijn 32 ste omgekomen tijdens de oorlog met Irak. Ze legt zich daarbij neer, net als de inwoners van Isfahan bij de droge rivier die onder de brug met de 33 bogen stroomde. Men gaat er van uit dat het water weer terugkomt. Een fabriek waar groente wordt gewassen haalt water uit een put, maar die zal ook droogvallen als de regen uitblijft. Volgens Erdbrink is de droogte een groter probleem dan de oorlog. Hij praat met Najdje over de chador. Ook Big Mouth mag zijn mond weer opendoen. Najdje ervaart dat er veel mannen zijn die vrouwen beknotten, maar is niet bang om, net als haar vader, een offer te brengen voor een betere toekomst.
Inmiddels stroomt er weer water onder de brug met de 33 bogen door. Helaas duurt dat maar een paar weken.  

4.      Oog om oog

Erdbrink heeft een landje buiten de stad gekocht om daar een huis op te bouwen. Veel stedelingen hebben een soort datsja om de stad te ontvluchten en de publieke ruimte te vermijden. Het landje staat op naam van zijn verzekeringsagent want zelf heeft Erdbrink slechts een voorlopige verblijfsvergunning.
In Kish aan de Perzische Golf is de sfeer vrijer. Als Erbrink terug is in Teheran hoort hij dat zijn assistente Somayeh vastgehouden is door de moraalpolitie omdat haar jas openwaaide. Ze toont de kleding die afgekeurd werd, net als de broek die ze ooit droeg. Het maakt haar boos.
Vrouwen vrezen een wet die de man meer macht geeft over de vrouw. In Isfahan is Ameneh, een jonge vrouw, bewerkt met zoutzuur omdat ze een huwelijksaanzoek naast zich neerlegde. Ze werd daardoor blind. Na een protestdemonstratie is de dader opgepakt. Ameneh eiste dat zij hetzelfde terug mocht doen. Omdat vrouwen de helft waard zijn van een man, oordeelde de rechter dat ze één oog mocht toetakelen. Ameneh ging daartoe naar het ziekenhuis, maar vergaf de dader op het laatste moment. Deze wilde alsnog met haar trouwen, maar toen Ameneh een schadevergoeding eiste, weigerde de man die. Duidelijk iemand die nogal gestoord is, leek mij.  
Ophanging door de strop is te voorkomen als men door de familie van het slachtoffer vergeven wordt. Een bemiddelaar zegt dat het echter moeilijk is rancune over het geweld niet met te laten overheersen. Tijdens een vergevingszaak wordt een inzamelingsactie gehouden om een dader vrij te krijgen, maar dat kost veel geld. De familie van het slachtoffer kan eisen dat de dader naar een andere stad verhuist.    

Erdbrink eindigt ermee dat hij slechts een tipje van de spreekwoordelijke sluier heeft opgelicht en vooral bekenden heeft gesproken. Het is voor hem wennen dat niet iedereen dezelfde mening is toegedaan. Somaney heeft het wel gehad in Teheran. Ze wil naar het buitenland om daar te studeren. Dat kost Erdbrink zijn knappe assistente.

Hier meer over de serie op de site van de VPRO, hier mijn verslag van The green wave, het groene protest na de verkiezingen in 2009.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten