Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



woensdag 23 december 2015

Theaterrecensie: Eichmann. Een opera over de vrije wil, Diamantfabriek, Toneelschuur, 22 december 2015




Lijken wij niet allen op Adolf Eichmann?

Regisseur en filosoof Bo Tareskeen haalt niet het minste onderwerp uit de kast om een opera over te schrijven. De menselijke vrije wil wordt belicht vanuit nazibeul Adolf Eichmann, bedenker van het idee om de joden uit te roeien en tegelijk een plichtsgetrouwe ambtenaar en een vriendelijke huisvader. Samen met componiste Maria met de mooie achternaam Alejandra Castro Espejo bouwde Tareskeen een muzikale voorstelling op waarin verschillende posities rond de kwestie van de vrije wil en de eigen verantwoordelijkheid aan de orde komen.

In filosofische zin grijpen Bo en Maria terug op De banaliteit van het kwaad. Een reportage (1969) van Hannah Arendt en De zaak 40/61 (1962) van Harry Mulisch over het proces, dat in 1961 in Jerusalem tegen Eichmann gevoerd werd. In de verslagen van Arendt en Mulisch wordt de kampbeul vooral als een radertje in het systeem gezien. Diens zielige verschijning in de rechtszaal bracht Arendt tot de uitspraak dat het kwaad niet in kwade intenties schuilt, maar in de afwezigheid van gedachten.

Dit citaat hangt bij aanvang van de voorstelling wervend boven en achter de zeven acteurs, die zich bij wijze van startsein van hun bureaus verheffen om de uitspraak in zich op te nemen, waarna ze sprekend, zingend en musicerend hun eigen standpunt ten opzichte van de eigen vrije wil of het gebrek daaraan ten gehore brengen. Bijzonder is dat Hannah Arendt zelf een van de personen is, die haar standpunt vaak in de vorm van een gezongen commentaar aan ons meedeelt. Als de anderen in gepeins over haar uitspraak verzonken zijn, loopt zij rond door het grote kantoor en stopt een marshmellow bij een van de anderen, een recidivist, in zijn bureaulade.

Het is ook de recidivist die als eerste het woord neemt. Zoals valt te voorzien, is er bij hem voor denken geen plaats, maar erg zeker is hij daar ook niet van. Zijn muzikale echo op gitaar, ondersteund door de andere zes op hun eigen instrumenten, waaronder harp, drums, pauken, cello en viool, drukt dit ook uit. Met veel aarzeling worden zijn uitspraken verklankt. De veelpleger roept het publiek op maar weg te gaan, te gaan liggen of, als het niet anders kan, gewoon te blijven zitten en te wachten tot zij allen hun zegje gedaan hebben.

De voorstelling gaat verder met de opinies van achtereenvolgens een Verlichtingsfilosoof, een hippiemeisje, een moslima, een calvinist en een gojem, waarbij hun visies steeds benadrukt worden met een muzikale toets en op hartverscheurende wijze becommentarieerd worden door de vocaal zeer getalenteerde Ekaterina Levental die de rol van Arendt speelt. Indrukwekkend zijn de uitdossingen, waarbij de zwierigheid van de Verlichtingsfilosoof aan de uiterste linkerzijde in scherpe tegenstelling staat tot karige kledij van de calvinist. De dwingende vorm van de opera leent zich heel goed voor een de uitbeelding van dit serieuze onderwerp. Het klankpalet dat ten gehore gebracht wordt, neemt steeds meer in intensiteit toe, waarbij vooral de gojem als paukenist een belangrijke bijdrage aan levert. De kwelling is tastbaar in de bijdrage van de calvinist die al de hele tijd als een oorwurm heeft rondgelopen en tenslotte zijn gal spuwt over zijn eigen starre ideeën of anders wel in de bijdrage van de moslima die doodgezwegen als ze door haar geloof wordt, weinig anders kan dan haar viool te laten spreken. Het is jammer dat het hippiemeisje niet wat meer loskomt om haar eigen love and peace te verbeelden, want dat had de voorstelling nog meer reliëf gegeven.

Hamvraag is en blijft waar het kwaad in de wereld vandaan komt en hoe we dat het beste kunnen bestrijden. Met de grootst mogelijke concentratie die de aandacht van de toeschouwer vijf kwartier lang gevangen houdt, geven de zeven spelers hun visie, waarbij blijkt dat die weer gekoppeld is aan ons verleden. Iemand uit een islamitisch gezin zal anders in de wereld staan dat een kind van een vrijdenker, al ligt daarmee niets vast. Vuile handen maken lijkt echter nauwelijks te voorkomen. Allemaal maken we deel uit van een systeem dat ons vaak in de verkeerde richting leidt of dwingt. Ons hoofd is een kantoor waarin alle papieren door de lucht vliegen, meent de Verlichtingsfilosoof, die ons denken als een exercitie achteraf, een na-denken, beschouwt, al is dat zeker niet nutteloos. Door betekenis te geven maken we onze wereld begrijpelijk, verkondigt de gojem. Onze onnadenkendheid is groot, al zit daar een andere kant aan, zoals de recidivist laat zien: een mens kan nu eenmaal niet stilstaan bij alles wat hij doet, anders zou hij zijn bed niet uitkomen. Vallen blijkt essentieel voor onze menselijke conditie, al vanaf onze embryonale toestand in de baarmoeder, zegt hij ook. Vallen is grappig, zegt het hippiemeisje op haar beurt. Ook een radertje kan een positieve invloed op de wereld uitoefenen, prent Arendt ons in. Tegelijk is het zevental ook een som der delen, die tenslotte samen uitkomen op een vallen ergens naar toe, naar het licht, waarmee ze onbedoeld de kerstgedachte een mooie impuls geven.

Hier mijn verslag van Benali boekt over De zaak 40/61, hier de trailer van de voorstelling.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten