Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



donderdag 21 januari 2016

Martha Nussbaum over Politieke emoties, Lichtpunt, 8 november 2015


Veelzijdig filosofe wijst op het belang van waarden als empathie, medeleven en respect

In het kader van de serie Tijdgenoten op de Vlaamse zender Lichtpunt praat Anna Luyten met de Amerikaanse politiek filosofe Martha Nussbaum (New York, 1947) over haar laatste boek Politieke emoties: waarom een rechtvaardige samenleving niet zonder liefde kan (2014) en over de boeken die ze daarvoor schreef. Luyten stelt actuele kwesties aan de orde en schetst een beeld van een sterke en veelzijdige vrouw, die, naast haar werk aan de universiteit, een passie heeft voor theater en muziek.  

Luyten begint met de muziek. Ze weet dat Nussbaum een fervent hardloopster is. Tijdens haar rondjes door het park in Chicago roept ze zelfs een Italiaanse opera op, die ze vantevoren in haar hoofd heeft opgenomen.
Dat bevalt haar beter dan met oortjes in te lopen, zegt Nussbaum. Een citaat van Mozart uit Le nozze de Figaro vormt zelfs het motto van haar laatste boek: ‘Deze dag van kwelling, waanzin en dwaasheid, alleen liefde kan die beëindigen in geluk en plezier.’ Er is ook een hoofdstuk in het boek aan de opera gewijd, zegt Nussbaum. Persoonlijke emoties zijn belangrijk voor de bestendiging van de samenleving. Ze zorgen voor verzoening. Vroeger waren emoties niet van belang in de filosofie maar sinds haar generatie wordt daar aandacht aan besteed, ook door de nauwere samenwerking met wetenschappen als psychologie en biologie. Mensen moeten inhoud geven aan wetten om te voorkomen dat ze loze vormen worden die ertoe leiden dat negatieve ideeën weer de kop opsteken.

In haar boek De breekbaarheid van het goede: geluk en ethiek in de Griekse filosofie en literatuur (2006) staat rechtvaardigheid centraal, net als het cultiveren van kritisch en empathisch denken. Luyten wil weten of het een taak van de ouders of van de samenleving is om rechtvaardigheid en empathisch denken te bevorderen.
Volgens Nussbaum is het een taak van beide. Ze noemt racisme als voorbeeld dat niet alleen in het gezin maar ook op scholen onder de aandacht moet worden gebracht. Vijftig jaar na de Civil Rights Act is het nog steeds nodig om waakzaam te blijven.

Luyten vraagt hoe het voor haar als kind was om een vader te hebben die uit het Zuiden kwam.
Nussbaum zegt dat dit een harde leerschool was. Hij wees haar terecht toen ze een zwart meisje bij hen thuis in New York een glas water te drinken gaf, want dat kon wel eens besmettelijk zijn en dat voor een advocaat. Hij kwam ook niet op haar bruiloft met haar joodse man maar later klikte het wel tussen die twee.

Luyten brengt het boek De nieuwe religieuze intolerantie: een uit de politiek van de angst (2013) ter sprake en vraagt naar het belang van empathie daarbij.
Volgens Nusssbaum gaat het om het vermogen om vanuit een ander te denken, dat verder gecultiveerd moet worden. Dat is niet genoeg, want daarmee kan men ook ander pijn doen. Daarnaast is dan ook medeleven en respect nodig.

De vraag naar de overlevingsstrategie die kinderen van alcoholistische ouders ontwikkelen, waarbij ze het hard nodig hebben om empathisch te zijn, is in persoonlijke zin niet aan Nussbaum besteed.
Ze zegt dat het drankprobleem van haar moeder pas begon toen haar empathie zich al ontwikkeld had en dat haar moeder juist daarop had aangedrongen omdat ze als kind nogal op zichzelf gericht was. Door haar empathie kon ze het drankprobleem van haar moeder beter begrijpen.

Tijdens een lezing voor de Internationale School voor Wijsbegeerte vertelt ze over de kou in Chicago die mensen ertoe brengt hun gezichten te bedekken. Het is een bruggetje naar de gezichtsbedekking van moslima’s. Volgens Nussbaum zijn mensen bang voor alles wat onbekend is en moet men zich daarom eerst laten informeren. Dan realiseert met zich dat de twee landen met de grootste moslimpopulaties democratisch georganiseerd zijn en dat er veel variaties zijn wat betreft de beleving van het geloof: van militante salafisten tot liberale soefi’s. Terwijl de Verenigde Staten van oudsher een land is van immigratie en dus wel raad weet met andersdenkenden, gaat men er in Europa vanuit dat een land bijeen gehouden wordt door geloof, etniciteit en taal en dat buitenstaanders zich daar aan moeten aanpassen. Europa zit nu in een overgangsfase. Vanwege de vergrijzing moet men wel immigranten toelaten, maar tegelijk vraagt dit een mentale stap. Nussbaum meent dat broederschap op allerlei manieren kan worden vergroot en geeft voorbeelden daarvan uit een stadspark in Chicago met een bank in de vorm van een omgekieperde helm, een grote reflecterende boon en een fontein waarin beelden van inwoners geprojecteerd zijn die naar het publiek spugen.   

Een brede vorming vindt ze van groot belang. Zelf houdt ze op de universiteit voeling met de jongere generatie en wil die ook beïnvloeden. Vorming is van groot belang om kansen te hebben in het leven. Ze vindt het daarom erg dat studeren in de Verenigde Staten alleen maar duurder wordt. Daartegenover staat dat men daar een systeem heeft van vrije kunsten als voorbereiding op het burgerschap. Ze weet zelfs dat men in Rotterdam en Utrecht ook zoiets aanbiedt. Twee disciplines staan borg voor goed burgerschap en de uitoefening van de maatschappelijke taak, al is het ook zo dat verbeeldingskracht bij de laatste taak eveneens van belang is.

Samen met Amartya Sen ontwikkelde Nussbaum in de jaren tachtig de Capability approach als alternatief voor de rechtvaardigheidstheorie van Rawls en als een alternatief meetinstrument om welzijn in een land te bepalen. Niet alleen de economie maar ook toegang tot voeding, onderwijs, zorg vallen daaronder en daarnaast de mogelijkheid tot lichamelijke integriteit, de mogelijkheid om de geest te ontwikkelen, zelfstandigheid en het recht om te spelen en te lachen. Luyten vraagt verder over Sen, die beïnvloed werd door de Indiase dichter en toneelschrijver Tagore.
Nussbaum had ook een goed contact met de moeder van Sen, die zich zeer interesseerde voor dans, vanwege de vrije bewegingen die vreugde genereren. Zelf ervaart ze dat met zingen in de liberale joodse gemeente waar ze bij behoort.     

Hier Luciano Pavarotti met een bekende fragment uit de Figaro.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten