Pleidooi om eerst na te denken over de gevolgen van ons
handelen
De Duitse filosofe Bettina Stangeth schreef eerder Eichmann in Argentinië, waarin ze de
visie van Hannah Arendt over de banaliteit op de korrel neemt. Inmiddels ligt bij
Jeroen van Kan Het kwade denken op
tafel, dat begint met de Verlichtingsfilosoof Kant, die al stelde dat de mens
radicaal slecht is. Daarmee bedoelde hij volgens Van Kan dat het slechte van de
mens tot in de wortel zelf zit.
Stangeth beaamt dat Kant meende dat de mens niet tot het
goede geneigd is en dat onze kennis van goed en kwaad ons niet weerhoudt om het
slechte te doen. We hebben namelijk de vrijheid om te handelen zoals we willen.
Door te redeneren komt met zelfs tot slechte handelingen.
Van Kan neemt de tijd van de Inquisitie als voorbeeld en
vraagt of men tijdens de godsdienstoorlogen ook zo redeneerde.
Stangeth antwoordt dat men heksen niet als mensen zag en
aldus een excuus had om hen te verbranden. Tegelijk wist men dat men een excuus
hanteerde.
Van Kan voert de dood van Osama Bin Laden aan als voorbeeld
in de huidige tijd.
Stangeth antwoordt dat we tegenwoordig ervan uit gaan dat
iedereen een eerlijk proces krijgt. De moord op Bin Laden wrong in dit opzicht en
moest met de nabijheid van camera’s gerechtvaardigd worden.
Van Kan gaat verder over de moraal, waar men zich altijd uitvoerig
mee heeft beziggehouden.
Stangeth zegt dat kleine kinderen al met moraal bezig zijn.
De wereld wordt niet alleen door natuurwetten bepaald maar ook door de moraal.
Dit zijn twee kanten van de werkelijkheid die we los van elkaar kunnen zien. We
dienen een zienswijze te kiezen.
Van Kan brengt Hannah Arendt in, die zag dat Eichmann geen
monster was en vervolgens de banaliteit van het kwaad benadrukte.
Stangeth zegt dat Arendt in de luren gelegd werd door
Eichmann die zich argelozer voordeed dan hij was en het goede gedrag afkeek van
medewerkers van hem. Het brengt haar op de stelling dat kwade mensen altijd
handlangers nodig hebben, lieden die het niet slecht bedoelen maar die
meelopen, zoals met fervente nazi’s. We hebben de morele plicht na te denken
over onze daden. Het leven moet daarom langzamer worden om ons de tijd daartoe
te geven. Dan kunnen we ons afvragen wat we echt nodig hebben.
Van Kan vraagt zich af of we dan overal vraagtekens bij
moeten zetten.
Stangeth antwoordt dat men ook niets kan doen. We krijgen in
onze moderne maatschappij de tijd om over onze besluiten na te denken. Onze
vrijheid brengt ook verantwoordelijk met zich mee. Door onze slimheid kunnen we
zaken vanuit meerdere perspectieven zien en zelfs onze emoties bijsturen.
Van Kan vraagt of we onze verantwoordelijkheid schuwen.
Stangeth beaamt dit. We hebben graag macht over anderen en over
ons eigen leven. We gebruiken daarbij het denken, dat een soort gereedschap is.
Maar we kunnen dat gereedschap ook gebruiken om er iets goeds mee te doen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten