Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



vrijdag 20 oktober 2017

Recensie: Dagboek uit Moskou (1984), Walter Benjamin




Indrukken uit een koude maar levendige stad, vlak na de revolutie

Doorzettingsvermogen wordt beloond. Na twee werken van de hand van Walter Benjamin die erg beschouwelijk waren, te weten het nogal sombere Berlijnse jeugd en het springerige Eenrichtingstraat, leerde ik in Dagboek uit Moskou de mens achter de schrijver duidelijker kennen. In dit dagboek beschrijft Benjamin een reis naar Moskou in de kerst- en nieuwjaarsperiode van december 1926 tot eind januari 1927, een tijd waarin de Sovjet Unie de eerste stappen zette om het communisme in de maatschappij te laten wortelen. Erg onder de indruk daarvan is Benjamin niet. Hij overweegt dan ook geen lid te worden van de KPD, de communistische partij van Duitsland. Hij werkt aan een vertaling van Proust om in zijn levensonderhoud te voorzien en gaat veel naar het theater met de Duitse regisseur en toneelcriticus Bernhard Reich, die voor Duitse kranten werkt. Daarnaast houdt de driehoeksverhouding met Reich en de in het sanatorium opgenomen actrice Asja Lacis hem zeer bezig. Reich en Lacis worden in een noot van Dagboek uit Moskou levensgezellinnen genoemd, terwijl Benjamin eerder in 1924 al een amoureuze verhouding met Lacis had op Capri.

In zijn Woord vooraf zegt Gershom Scholem, een jeugdvriend van Benjamin, dat hij zich in het dagboek zijn persoonlijke kant laat zien en op geen enkele manier de moeilijkheden in de driehoeksverhouding verzwijgt. Reich is vaak op zijn hotelkamer, waar ze lange gesprekken hebben over kunst en politiek of een spelletje domino spelen en daarnaast gaan ze vaak op bezoek bij Lacis in het sanatorium. Deze Letse uit Riga komt niet over als een gemakkelijk mens. Ze trekt de met Dora getrouwde Benjamin aan en stoot hem weer van zich af en hij laat zich als een gehoorzame hond aan het lijntje houden, terwijl hij in de bitterkoude stad waarin hij de taal niet spreekt, al moeite heeft om zich behaaglijk te voelen. In de verhouding met Reich, die zelfs ook niet zo gezond is en diverse keren een hartaanval krijgt, komt het gaandeweg tot een crisis over hun politieke ideeën, maar Benjamin drijft de verschillen niet op de spits en geeft toe om de lieve vrede te bewaren. In ieder geval kan hij wel zijn verzamelwoede in Moskou kwijt. Hij komt dan ook terug met een hele verzameling, waaronder houten speelgoed, waarover hij later meer zal schrijven in Kinderen, jeugd en opvoeding.

Benjamin leest stukjes uit Eenrichtingstraat uit Lacis voor, zoals dat over rimpels, dat in het genoemde boek onder het kopje Deze aanplantingen worden aan de bescherming van het publiek toevertrouwd en een deel daarvan gaat als volgt: ‘Wie liefheeft, hangt niet slechts aan ‘fouten’ van de geliefde persoon, niet slechts aan de tics en zwakheden van een vrouw, hij wordt door rimpels in het gezicht en moedervlekken, afgedragen kleren en en scheve gang veel blijvender en onverbiddelijker gebonden dan alle schoonheid.’ Lacis is ongetwijfeld vereerd met alle lof die Benjamin haar toezwaait, maar te wispelturig om hem daarmee vertrouwen voor een relatie in de toekomst te geven. Zoenen is al een probleem: ‘Toen ze binnenkwam, wilde ik haar zoenen. Zoals meestal mislukte het.’ Daarna blijkt toch weer een toenadering en zelfs een omhelzing mogelijk. Benjamin probeert haar vaak te paaien door eten mee te nemen dat ze lekker vindt zoals mandarijnen en speelt ook domino met haar. De verhouding wordt bemoeilijkt door een vervelende kamergenote van Lacis. Het is daarom niet verwonderlijk dat Benjamin zich, na een plotselinge omhelzing als een kruik met een te nauwe hals voelt, ‘waar vloeistof in wordt gegoten met een emmer’. Na haar ontslag uit het sanatorium wordt ze belaagd door een Russische generaal die haar mee wil nemen naar Vladivostok. Het afscheid met Benjamin is ontroerend maar zeker is een bestendiging van de verhouding allerminst.  

Wat het theater betreft is de uitvoering van De revisor van Gogol een doorn in het oog van de nieuwe machthebbers, die hard bezig zijn de machtsposities in te nemen hetgeen met veel verbale strijd in de onderste gelederen gepaard gaat, waarbij individuen met de verkeerde ideeën deportatie boven het hoofd hangt. De toneelspelers krijgen zelfs minder applaus van het publiek omdat het weet dat de voorstelling niet op goedkeuring van de partij kan rekenen. In politieke zin is er volgens Benjamin eerder sprake van staatskapitalisme dan van communisme. Grootgeldverdieners hebben nog altijd veel macht. In het nogal dorpse straatbeeld met veel laagbouw en open ruimte tussen de gebouwen is wel de Westerse hoed ten gunste van de pet of de bontmuts verdwenen. De trottoirs zijn er smal en de sneeuw maakt lopen niet gemakkelijk. Maar het leeft daar wel vergeleken met het dode Berlijn, zo laat Benjamin weten als hij weer terug is. 

Hier mijn bespreking van Berlijnse jeugd, hier die van Eenrichtingstraat.



Geen opmerkingen:

Een reactie posten