De geest van openheid heeft zich ook uitgestort over Nederland. De NOS publiceert aan de lopende band uitgelekte ambtsberichten. Maxime Verhagen vreest geen verrassingen omdat hij tegen ambassadeurs altijd met één stem sprak en Rutte uit zich in vergelijkbare bewoordingen. Als dat zo is, siert dat deze politici. Het is echter de vraag of zoiets in de slangenkuil van de buitenlandse politiek mogelijk is. Ook daarbuiten is dat al knap lastig. Hoe moet de uitgelekte informatie beoordeeld worden? Loopt men de diplomatie hinderlijk voor de voeten of ligt men tegels die noodzakelijke informatie verbergen om politici te beoordelen? Ik liet me door de Tegenlicht-uitzending The WikiLeaks code van afgelopen 17 januari daarover informeren.
De jongensdroom WikiLeaks groeit uit tot een thriller van de bovenste plank als journalisten in IJsland in het voorjaar van 2010 geheime informatie vinden over een bank die geld uitleent zonder onderpand, maar daarover niets mogen publiceren. Dit zogenaamde Kaupthing lek is echter voor elke geïnteresseerde op internet te vinden. De beste manier om een bank te beroven is hem te bezitten, zegt een IJslandse onderzoeksjournalist over de belastingparadijzen die op IJsland waren ontstaan.
Oprichter Julian Assange, van oorsprong een hacker, neemt in datzelfde voorjaar deel aan een congres van Digital Freedom Society in IJsland. Dat land is volgens het Nederlandse lid van WikiLeaks Rop Gonggrijp zeer geschikt voor internetactivisten omdat er veel energie beschikbaar is voor data-uitwisseling en vanwege de centrale ligging tussen de VS en Europa.
Assange meent de oude links rechts-tegenstelling veranderd is in die tussen individu en institutie. Politiek en journalistiek schieten tekort om politieke feiten te achterhalen. De meeste politieke veranderingen ontstaan door onthullingen. Gonggrijp voegt daaraan toe dat het gat te groot wordt tussen wat er feitelijk in de wereld gebeurt en wat men denkt dat er gebeurt. Deze ongewenste situatie tussen feiten en beeldvorming wordt door initiatieven als WikiLeaks hersteld.
Internetactiviste en parlementariër Brigitta Jonsdottir krijgt van Assange video-materiaal uit 2007 onder ogen over een helicopteraanval in Bagdad die bekend werd onder de naam Collateral murder. Ze regelt een huisje in Reykjavik waar een vijftal activisten zich een week lang opsluit om het materiaal te bewerken. IJslandse journalisten gaan ondertussen naar Irak om de feiten te checken en ontdekken in ziekenhuisdossiers dat er ook kinderen in het doorzeefde busje zaten dat werd beschoten met munitie bedoeld voor pantservoertuigen. Assange spreekt later over de walgelijke realiteit van de moderne oorlog waarin onschuldigen met een Apache-helicopter worden bestookt alsof het een videogame is. Assange vreest tijdens die week dat de CIA achter hem aan zit. Gonggrijp schrijft op 5 april 2010 na de persconferentie over de video het volgende op zijn blog:
OK, so this was my part. If you feel this deserves a fair bit of attention, it’s your turn to help now. It’s hard to say how the corporate media, esp. in the US, will pick up this story. So act quickly. Help trend this topic. E-mail this. If you can, describe to your friends in your own words why this needs to be spread even further. Ignore the fact that you normally write about other things. We are not powerless and it is still legal to get emotional and angry every once in a while. Blog, update your Facebook status, embed, comment and give lots of stars on Youtube, tweet, digg, retweet, reddit and retweet some more. I mean, hell, I was so angry I even made a few phone calls. Spead the word. Far and wide…
Hillary Clinton keurt de video in felle bewoordingen af, Assange wordt door de IJslandse autoriteiten opgepakt. Het doet Daniel Ellsberg denken aan de ophef na het publiceren van de Pentagon Papers in 1971. Net als toen wordt er een sfeer van verdachtmakingen geschapen. Interpol zet hem op lijst van gezochte criminelen, Zweden vaardigt een aanhoudingsbevel uit vanwege een verkrachtingszaak waarbij Assange betrokken zou zijn, maar medewerkers van WikiLeaks zien er een politiek motief in.
Ook binnenshuis kent WikiLeaks problemen. Brigitta Jonsdottir zegt dat de piramidale organisatiestructuur een goede communicatie verhindert en verlaat de organisatie. Gonggrijp meent dat Assange altijd vijf stappen verder is dan de anderen, maar Jonsdottir vergelijkt hem met Icarus is die te hoog wilde vliegen. Ze ziet zoiets vaker bij mensen die beroemd worden. Het verbaast haar dat zo’n intelligent iemand daar intrapt en ze hoopt dat hij de weg terug vindt.
In hogere regionen van de samenleving heerst volgens Gonggrijp enerzijds de trend om transparantie te betrachten, anderzijds om zaken dood te zwijgen en weg te filteren. In de komende tien jaar wordt beslist welke trend gaat winnen. Dat maakt deze uitzending ook relevant voor het motto bovenaan dit blog. Naar aanleiding van de documentaire Flow zegt Jonsdottir dat de 21-ste eeuw de eeuw van de gewone mensen zal zijn en dat oude structuren moeten plaatsmaken voor nieuwe.
De sympathieke IJslandse journalist Jon Thórisson sluit zich daarbij aan. Het begrip geheim is toe aan herdefinitie. Het gaat om verantwoordelijk gedrag dat het daglicht en zelfs zonneschijn kan verdragen. Een deal met Assange tot stilzwijgen zal niet werken omdat er anderen zijn om de fakkel over te nemen zoals Open Leaks. De volgende zaak die aan het licht komt gaat over de zakenbank Bank of America.
Deze Tegenlicht-aflevering wordt 24 januari vervolgd met een programma van Rob Wijnberg over de wereld na WikiLeaks. Aanbevolen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten