Theaterrecensie: De presidentes, het Derde Bedrijf en het Nationale toneel, 7 december 2011

Hoe meer drek, hoe groter het geloof.

Deze voorstelling van de hernomen De presidentes in de regie van Theu Boermans was waarschijnlijk een van de laatste mogelijkheden om dit juweeltje in zijn soort te zien. Veel Haarlemmers wilden deze kans niet voorbij laten gaan, want de grote zaal in de Toneelschuur zat volgepakt.

Misschien was het toneelbeeld voor aanvang van de voorstelling nog het mooist. De zwaarlijvige Greet en de iele Erna zitten aan de keukentafel van de woning van de laatste, waar de godvruchtigheid in de vorm van heiligenbeeldjes en devote schilderijtjes vanaf druipt. De lichaamstaal van Greet – met hoog opgestoken jaren vijftig kapsel - en Erna - met tweedehands bontmuts - verraadt veel over hun karakters: terwijl het publiek zijn plaatsen inneemt kijkt Erna gespannen met haar knieën bij elkaar naar de televisie die in een hoek aan de voorkant van het toneel geplaatst is, terwijl Greet breeduit zit en waarneemt wat zich in haar omgeving afspeelt. Dat stille spel duurt voort tot iedereen zijn plaats heeft ingenomen. De laatste toeschouwers lopen om van de ene kant van de zaal naar de andere, sommigen doen dat voor het publiek langs, anderen nemen de route buiten langs. Het is alsof we ons in een dierentuin bevinden. De vraag is: wie observeert wie. Pas later ontdek ik dat Marietje ook aanwezig is. Ze zit onder tafel en zoekt een knoop, zoals blijkt na de openingsscène, waarin Erna vroom op haar knieën valt voor het Urbi en Orbi van de paus met daarbij de onvermijdelijke Nederlandse bloemen en waarin Greet een blik werpt in de koektrommel die leeg blijkt te zijn.

De presidentes speelt zich af in twee bedrijven. In het eerste maken we kennis met de drie typetjes en hun levensomstandigheden, in het tweede fantaseren ze onder het genot van lekkere witte wijntjes hoe hun leven er wel niet uit zou zien, als de werkelijkheid anders was. De schrijver van het stuk, de Oostenrijker Werner Schwab (1958-1994), staat bekend om zijn Faecalïendrama’s, waarin anale fixatie een hoofdthema vormt.

Het alledaagse leven vormt in het eerste bedrijf het thema van de dames. Met hun zuidelijke accent en een archaïsch taalgebruik treffen ze precies de juiste toon. Godsdienstige gevoelens moeten die uit de onderbuik in toom houden. Godsvrucht, waarover vooral Marietje heerlijk kan schmieren - over de menschen die soms zo vrolijk zijn ect. - strijdt met verhalen over geslachtsgemeenschap en stoelgang.

De zuinige Erna gebruikt wc papier als koffiefilters. Ze heeft een volwassen - en volgens Greet uit de kluiten gewassen - zoon Herman die de godvruchtigheid van zijn moeder niet serieus neemt, maar wel graag jenever en kruidenbitter drinkt en leverkaas eet. Erna zou graag portretjes van kleinkinderen op de plaats van de heiligenportretjes hangen, maar Herman stelt haar wat dat betreft teleur. Greet was getrouwd met een nazi, had met hem een dochter, Hannalore, die naar Australië is verhuisd en van wie zij, op een kaartje bij aankomst na, nooit meer iets vernomen heeft. Ze heeft aanspraak aan de tekkel Lydia. Marietje tenslotte is een zwakbegaafde sloof zonder kinderen, al acht zij alle mensen voor wie ze werkt haar kinderen. Marietje is er bedreven in de w.c. met haar blote handen te ontstoppen. Hoe meer drek, hoe groter haar geloof. Ze kan slecht tegen de disharmonie die af en toe tussen Greet en Erna opspeelt. De dames vliegen elkaar op het eind van de eerste bedrijf ook daadwerkelijk in de haren, als Greet er aanstoot aan neemt dat Erna haar een vrolijk leven toedicht. Zo zou ze haar leven niet willen noemen met twee huwelijken waarvan de eerste in een overlijden en de tweede in een scheiding eindigde. Marietje wil dat de kemphanen zich met elkaar verzoenen. al blijft dat wel bij onwennige op de rug klopperij.

Aan het begin van het tweede bedrijf giet Greet de glazen vol, waarbij ze zichzelf extra toebedeelt als de anderen niet kijken. Door de drank komen verlangens vrij naar het andere geslacht. Erna stelt zich voor dat ze tijdens een feestavond aanpapt met de plaatselijke vleeshouwer Ratzinger Jozef, de producent van de leverkaas, Greet met Freddy, de tuba-speler in het orkestje. Marietje valt in het niet bij hun steeds groteskere wensbeelden. Ze zit tussen hen in en steekt steeds de vinger hoog op aan de kant van degene die spreekt, maar moet het ontgelden nadat ze eenmaal het woord gekregen heeft en de anderen op hun nummer gezet. 

De typetjes worden prachtig neergezet, de slonzige en slissende Marietje, de bullebak Greet en de zuinige Erna, maar verder komt het niet en dat stelt, tenzij je een liefhebber bent van poep- en piesverhalen, toch wat teleur.