Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



vrijdag 1 juni 2012

Vertalersgeluk, Athenaeum Boekhandel Haarlem, 30 mei 2012



Vertalers op toernee

Vertalers die gewoonlijk in stilte hun werk doen, laten van zich horen en hoe. Aanleiding is de Europese literatuurprijs voor Europese schrijvers én hun Nederlandstalige vertalers, waarvoor vijf boeken uit 2011 genomineerd zijn. Drie van de vijf vertalers zitten aan tafel in Athenaeum Boekhandel in Haarlem: Gerrit Bussink, Ronald Vlek en Marianne Kaas. Na hun inleidingen volgt een gesprek, geleid door Gerbrand Bakker die  ervaringsdeskundig is, volgens Andrea Kluitmann, een van de twee initiatiefneemsters van dit toernee.

Kluitmann leidt de avond in. Ze toont op een scherm twee geheel verschillende vertalingen van een fragment van Rimbaud door Hans van Pinxteren en Paul Claes, genoemd in het artikel in de Volkskrant Schaduwkunstenaars van de hand van Martin de Haan(zie hieronder).
De eerste zin van Boven is het stil van Gerbrand Bakker ‘Ik heb vader naar boven gedaan,’ leidde in het Duits tot vier verschillende vertalingen. Frank Westerman zei dat vertalen meer met schrijven te maken had dan hij dacht. Vertalen is schrijven met een reling naast je. De Spaans-Duitse vertaler Miguel Saenz stelt dat de vertalingen de persoonlijkheid van de vertaler of het gebrek eraan weerspiegelen. Een vriendin van Kluitmann zei dat vertalen een illusie is, net zoiets als Hans Klok doet.

Een andere man met blonde lokken is Gerrit Bussink, die Duits studeerde en genomineerd is voor zijn vertaling Geluk als het geluk ver te zoeken van Wilhelm Genazino. Hij gaat in op de specifieke moeilijkheid van het Duits dat zozeer lijkt op Nederlands dat het gevaar dreigt om letterlijk te gaan vertalen. Hij spreekt eerst zijn vertaling in op een dicteerapparaat en hoort dan of een zin loopt. De complexiteit van het Duits heeft te maken met de zeer gestructureerde grammatica. De zin De man die de vrouw observeerde, kan in het Nederlands op twee manieren uitgelegd worden, in het Duits niet. Dat schept vertaalproblemen.
Genazino (1943) kreeg vaste voet aan de grond in Nederland na het winnen van de George Büchnerpreis in 2004. Zijn protagonisten zijn zoekers. De hoofdpersoon in Geluk is de filosoof Gerhard Warlich, afgestudeerd op Heidegger en werkzaam in een wasserij. Hij heeft een verhouding met bankfiliaalhoudster Traudel die zijn gedachtewereld ondergraaft. Een paraplu voor het leven (2009) gaat over een man die door de stad loopt om schoenen uit te testen en de lezer deelgenoot maakt van zijn waarnemingen en invallen. 
Genazino jongleert met taal, varieert op begrippen als zweite Hose en Zeithose, hetgeen de vertaler soms voor een raadsel stelt.

Ronald Vlek, die eerder als ondertitelaar werkte, vertaalde The Sense of an Ending van Julian Barnes (1946). Literair vertalen is een moeilijk vak, zegt Vlek. De openingszin The sun was shining brightly kan al op allerlei manieren weergegeven worden. Het bijvoeglijk naamwoord helder is meer van toepassing op maanlicht. Vertalen is interpreterend begrijpen. Iedereen doet dat anders. De genomineerde roman, vertaald als Alsof het voorbij is, bevat in kort bestek veel universele waarheid, zegt Vlek en kreeg de Bookerprize in 2011. Hoofdpersoon Tony Webster ziet terug op zijn leven met een geheugen dat onbetrouwbaar gebleken is. Wat hij zich herinnert is niet hetzelfde als wat hij heeft meegemaakt. De roman is met geniale eenvoud geschreven, zegt Vlek. Hij herkent veel in Barnes die net als hijzelf een babyboomer is, bijvoorbeeld dat zij op de middelbare school hun horloge aan de binnenkant van de pols droegen. Met terloopse terzijdes wendt Barnes zich tot de lezer, waarin hij kritiek spuit op het maatschappelijk gedrag. Hij is een meester in de dialoog, bijvoorbeeld in het hilarische gesprek tussen Tony en een barkeeper over dikke huisgemaakte friet.   

Marianne Kaas kocht ooit De linkshandige vrouw van Peter Handke, overigens vertaald door Gerrit Bussink. Hoofdpersonage Marianne wordt daarin door haar man het huis uitgezet en gaat vertalen. De uitgever komt naar haar toe met bloemen en champagne. Kaas heeft dat zelf nooit meegemaakt. Ze werd opgeleid door Ida Gerhardt en genomineerd voor De waarheid omtrent Marie van Jean-Philippe Toussaint. De Franstalige Belg schreef eerder minimalistische boeken over een buitenstaander waarin weinig gebeurde maar sinds Faire l’Amour is het actie geblazen met een betrokken hoofdpersoon. In De waarheid hebben de ik-verteller en Marie een haat-liefde verhouding. Marie is chaotisch, wispelturig, onberekenbaar, zeer knap en dus onweerstaanbaar, zegt Kaas. In Tokio krijgt Marie een minnaar, Jean-Christophe. De ik-verteller kent Marie zo goed dat hij ook haar gevoelens samen met Jean-Christophe kan beschrijven. Hij kent haar immers bij intuïtie. Hij leeft zich ook in in het paard van Jean-Christophe, dat na diens dood per vliegtuig naar Europa vervoerd wordt. Kaas kreeg te maken met realia als reanimatie en het interieur van een vrachtvliegtuig. Ze besluit haar inleiding met de opmerking dat de lezer zelf maar moet uitzoeken in hoeverre men de waarheid omtrent Marie achterhaalt.

Gerbrand Bakker verontschuldigt zich dat hij weinig ervaring heeft als gespreksleider en, hoewel zijn boeken vaak vertaald zijn, geen ervaringsdeskundige is. Hij gaat in op enkele realia, zoals in de vertaling van De omweg, namelijk dat men in Engeland geen vijf doosjes paracetamol kan bestellen en vraagt naar de herkomst van de titels van de genomineerde boeken. Bussink zegt dat de uitgever de titel bepaalt na overleg met de vertaler. Kaas vond De waarheid omtrent Marie net iets versluiender dan De waarheid over Marie. Vlek zegt dat de titel Alsof het voorbij is door een marketingbureau is bedacht. Hij was evenmin te spreken over de omslag. Anna van Athenaeum Boekhandel Haarlem vindt de, over stenen stappende, jongen te jong. Zij vermoedt dat die met het oog op de vrouwelijke lezer is gekozen. Bakker pleit voor een eenvoudige omslag zoals in de Minuit-serie waarin La vérité sur Marie uitkwam. De vertalers komen, na een vraag van Bakker over de aard van de vertaler, uit op taalgevoel, inlevingsvermogen en een dienende houding. Anna dankt de vertalers voor hun arbeid. Het applaus kondigt meteen het slot aan.   

Op dinsdag 19 juni a.s. wordt in Rotterdam de winnaar bekendgemaakt.

Hier het Volkskrant artikel Schaduwkunstenaars, 2 februari 2007, hier meer over de Europese literatuurprijs, hier drie vragen aan Gerrit Bussink, hier mijn recensie van Alsof het voorbij is, hier de eerste bladzijden van De waarheid omtrent Marie




Geen opmerkingen:

Een reactie posten