Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



dinsdag 13 november 2012

Recensie: Weg (2009), Minke Douwesz




Het leven, een bitterzoete symfonie

‘Edith tikte de laatste zin snel. ‘Seksualiteit is voor sommige meisjes wat een leeuw is voor een kudde grazende gazellen:’

Aldus begint het tweede en wederom lijvige boek van Minke Douwesz. Hoofdpersoon Edith is dokter Heringa, een bijna veertigjarige gynaecologe, die in een ziekenhuis werkt op twee uur gaans van Amsterdam en wil promoveren op het onderwerp gender-identiteit en gestoord eetgedrag, zoals dat in vaktermen heet. Ze is echter niet tevreden over het eerste woord van de laatste zin van haar artikel, maar weet ook niet hoe die zin wel moet luiden.

Met het oplossen van de puzzel en het vinden van het juiste woord voor het probleem van anorexia zoals het onderwerp van haar dissertatie in de volksmond bekend staat, blijft ze het hele boek bezig. De ideeën die ze daarover ontwikkelt worden gestuurd door een aflopende relatie met Norma, die haar werk is kwijtgeraakt en radicaliseert als dierenactiviste.
Edith komt onder andere uit op hechtingsproblematiek en op veronachtzaming.

‘Eindelijk viel te begrijpen wat er met haarzelf was gebeurd.’

Tenslotte laat ze het bij de rol van schaamte in de ontwikkeling van een negatief zelfbeeld, maar na inlevering van haar artikel denkt ze alweer dat rivaliteit de bron van het probleem is. Het zwalken rond de juiste termen staat als het ware symbool voor de wisselvalligheid van het menselijk bedrijf en de vluchtigheid van alles.

Het bepalen van de eigen plaats daarin geeft zin aan het schrijven; het lucht in ieder geval  op dat je enige controle hebt over de chaos en onzekerheid: 

‘De mens is ten prooi aan een krachtenveld van maar ten dele kenbare drijfveren, behoeften, ambities en angsten. Een ongeleid projectiel, stuurloos, doelloos. Je kunt niet anders dan tenminste proberen vast te stellen waar je je bevindt, alsof de wanhoop verbleekt of het gevoel verdwaald te zijn minder wordt wanneer je de exacte coördinaten van je positie weet.’

De karakters van Norma en Edith lopen behoorlijk uiteen, zoals al blijkt uit een commentaar op een avondje stappen in het verleden van Edith met een arts-assistente: ‘Norma vond dat haar verleden alle aanleiding gaf tot argwaan. Edith echter vond dat je jaloezie het beste kon vermijden door zelf je vriendin te blijven boeien.’ Behalve bescherming zoekt Edith in een relatie ook avontuur. Sinds de verhuizing, enkele jaren geleden, naar het platteland zijn de vrouwen meer op elkaar aangewezen en is de onevenwichtigheid tussen hen gegroeid. Norma is van geliefde tot levensgezel geworden. Overtuigd schetst Minke Douwesz haar jaloezie, verongelijktheid en toenemende wanhoop.

Het verhaal speelt zich af tegen de achtergrond van de verkiezingen en de moord op Fortuyn in 2002.  Ook Nederland is in rep en roer

We zien alles door de bril van Edith, een vrolijk meisje dat na vroege dood van haar moeder de zorg voor haar vader opnam, ernstig is geworden en zelfstandigheid hoog in het vaandel heeft staan. Ze is niet de eerste de beste kirrende vrouw die de wegenwacht om hulp belt als ze een lekke band heeft, rookt sigaren en leeft bewust, althans zo bewust mogelijk, want aan een voortdurend bewustzijn zou ze kapot gaan.

Ze wordt echter hoorndol van het gedrag van Norma. Teerhartig als ze is, kan ze opeens uitvallen naar haar gemoedelijke vader. 

‘Angst, boosheid, onthechting deden een groot beroep op de serotonine huishouding. Ze moest weer eens lol maken, andere neurale netwerken aanboren.’

Haar angst mee ten onder te gaan met Norma klinkt door in de regels van The Verve 
I take you down the only road I’ve ever been down- die ook het motto van het boek vormen en afkomstig zijn van hun bekendste nummer Life is a bittersweet symphony. Anders dan in  Strikt waarin hoofdpersoon Idske juist veel films keek, zegt Edith dat ze de meeste films niet interessant vindt. Zij geeft daarentegen veel om muziek, of het nu pop is of klassiek.

Tijdens een wandeling met de hond bedenkt Edith dat ze koe wil zijn onder de koeien; anders en toch hetzelfde. Een eigen plaats innemen in een groter geheel.
Haar onbezorgdheid van weleer en de afschuw van dit moment zijn twee kanten van dezelfde medaille, zo sombert Edith over haar leven. De ware bestaat niet en ze weet zeker dat ze de seks straks zal missen.

Minke Douwesz beschrijft de neergang in een rustige filmische stijl, waarin je als in een bioscoopstoel heerlijk onderuit kunt zakken. De dunne bladzijden van Van Oorschot en de klassieke vormgeving maken het lezen tot een bijna sacrale ervaring
De vrij korte zinnen lezen gemakkelijk weg en maken het gemakkelijk je in te leven. 
Alleen had ik soms wel moeite uit elkaar te houden wie degene was die iets zei.
De titel is kort en de omslag wat fantasieloos, maar misschien is dat uitgebeende wel de bedoeling.  
De alledaagse handelingen, of de daagsheid zoals Douwesz het zelf noemt, scheppen  vertrouwdheid. Je ruikt bijna de ezels, je hoort de katten miauwen en je ziet de teckel op je af komen waggelen. De aandachtige observaties, zoals over een fles wodka fles met ijskristallen, maken dat je die ijskoud voor je ziet. Trefzeker zijn de gynaecologische termen zoals dat de navel verstreken is. Hoewel niet alle vergelijkingen even sterk zijn, staan er mooie stukjes in, zoals over roeien: ‘Ze gehoorzaamden, haal na haal als de radertjes van een geoliede machine, verspringend als de wijzers van een klok, een geluidloos staccato gestroomlijnd tot een vloeiende beweging, glad over het water heen.’

Niet iedereen zal gecharmeerd zijn door de vele aandacht voor het bereiden van de dagelijkse maaltijd, maar anderzijds doet ze daarmee recht aan de stelling dat man ist was man isst.

Homoseksualiteit vormt net als in Strikt een belangrijk thema. Een deel van het probleem wordt veroorzaakt door de moeilijkheid een geschikte partner te vinden. Vriendin Lidwien staat op het punt om te gaan trouwen met een man en de relatie met bibliothecaresse Loes komt moeilijk van de grond. De onzekerheid van menselijke verhoudingen treft de  homoseksueel nog harder. Waarom accepteert de kerk hen niet, vraagt Edith zich af. Kan men zich niet beter bezighouden met de gevaren die elke vorm van liefde bedreigen? Afgunst, bezitterigheid, egocentrisme, ongeduld, het onvermogen frustratie te verdragen, geweld.
Het boek is een oproep voor meer vrijheid van leven.  

Douwesz is geen plottist, maar het inkijkje in het doktersleven zal lezers die schrijvers als Voskuil en Frida Vogels op handen dragen, zeker bevallen. Ik vind dat het vooral de verhouding met Loes is die het boek draagt, meer dan de akelige verhouding met Norma, de dreiging die van haar en haar mede-dierenactivisten uitgaat en het gemodder van Edith, waardoor je als lezer opgelucht ademhaalt als er eindelijk wat schot in de zaak komt.

Thematisch bouwt Douwesz voort op het debuut Strikt uit 2003. In vergelijking daarmee is Weg magerder. Strikt zat ook meer op de huid. Het broeierige vervolgverhaal dat ze samen met de gehuwde Loes schrijft over twee Russische meisjes, dat haar eigen verlangen moet verbeelden, kan de zeggingskracht niet vergroten. Hopelijk slaat Minke Douwesz met haar volgende roman nieuwe wegen in.

Deze recensie staat al een aantal jaar op www.literairnederland.nl. Weg kreeg de Anna Bijns Prijs 2012, die volgende week donderdag wordt uitgereikt,    

Geen opmerkingen:

Een reactie posten