En ze werkten nog lang en gelukkig, Tegenlicht, 18 februari 2013

Tussen flexwerken en meer zelfstandigheid

De titel klinkt als een sprookje, deze uitzending van Tegenlicht over de toekomst van de arbeidsmarkt, voor de verandering in de studio gepresenteerd door filosoof Bas Haring. Het aantal zzp-ers neemt toe tot mogelijk een miljoen. Hoe zal dat straks gaan? Zit iedereen met een laptop in een café, zoals Ben Tiggelaar die studeert en onderzoek doet in Boston?

Haring spreekt met hem, via skype natuurlijk, over de verhouding tussen geluk en werk, dat wil in dit verband zeggen: flexibel werken in tegenstelling tot werken in een hiërarchische structuur. Tiggelaar lijkt zich wel gelukkig te voelen, maar mompelt nog wel wat over de angstcultuur die op de werkvloer in de Verenigde Staten heerst. Ook een zzp-er komt daar niet omheen. Meer zekerheid zou mooi zijn. Hij komt erop uit dat er twee soorten werk zijn, het geautomatiseerde dat stilaan verdwijnt en het meer creatieve werk dat hij doet.

Haring laat een stukje zien uit een eerdere uitzending over Ricardo Semmler, die in zijn bedrijf in Brazilië een minder hiërarchische manier van bedrijfsvoering heeft geïntroduceerd. De werknemers kunnen zelf hun werktijden bepalen, zolang ze hun opdrachten maar afkrijgen. Een zelfde principe volgt Wim Heuvelman die een financieel adviesbureau heeft. De werknemers werken in autonome teams. De verhouding tussen werkgever en werknemer wordt hiermee opgeheven. René Kesselaar was onderaannemer en zag hoeveel energie verspild werd door een ondoelmatige organisatie en bracht meer autonomie in de bouw. Over de toestand in Nederland zegt Semmler nog dat we meer de teugels moeten laten vieren.

David de Kock en Arjan Vergeer schreven 365 Dagen Succesvol en willen Nederland graag gelukkig maken. Men heeft een grote behoefte aan geluk op de werkvloer. Ze werken met een missie. In een filmpje over een bijeenkomst met allerlei werkenden laten ze daar iets van zien. Het is belangrijk om positief te zijn. Als je ontslagen bent, dan kun je je afgewezen voelen maar ook blij dat je weer vrij bent.

Frederike Vos zit op een schommel en vertelt over The Hub, een werkomgeving waarin zzp-ers van alle leeftijden elkaar kunnen opzoeken en elkaar stimuleren. Sociale cohesie is belangrijk. Het schommelen geeft haar een gevoel van vrijheid en is ook ontspannend. Geluk heeft volgens haar te maken met inhoud en niet met de vorm. Zelf werkt ze het liefst van 9 tot 5.

Herman Wijffels zit thuis bij zijn zieke kleinkind. Hij vindt dat het hiërarchische model versleten is en toe aan vervanging. Hij ziet meer in het prestatiemodel waarmee hij niet bedoelt dat de werknemer meer moeten presteren van zijn baas, maar dat hij daar zelf aan werkt. Vreemd eigenlijk om niet meer van Wijffels te horen, die toch een duidelijke visie heeft op de economie.

Sharon Gesthuizen van de SP vindt bovenstaande verhalen vaak te optimistisch. We zien teveel kansen en te weinig de gevaren. Flexwerken is vaak een verborgen agenda voor werkgevers. Volgens haar is zekerheid nodig om flexibel te kunnen werken. Een collectieve arbeidsongeschiktheidsheidsverzekering voor zzp-ers is geen luxe. Ook personen die niet mee kunnen komen in de moderne maatschappij moeten een werkplek kunnen vinden. Ze onderschrijft met Frederike Vos het belang van saamhorigheid. Ze noemt haar actie voor het behoud van de vaste postbode als voorbeeld voor haar visie.

Haring sluit af met een foto van een werkplek met losse blaadjes aan het plafond. Hij vraagt zich af of het flexibele thuiswerken niet een nieuw keurslijf is, dat ons nog meer tot los zand maakt.

Mei Li Vos twitterde terecht dat flexibel werken nog heel wat anders is dan de flexcontracten die laaggeschoolde werkers door hun strot geduwd krijgen. Tussen flexwerken en zelfstandigheid gaapt een diepe kloof. Volgens mij is echte zelfstandigheid pas mogelijk in een maatschappij waarin winstmaximalisatie en egoïsme niet meer de belangrijkste uitgangspunten zijn. 

Hier meer over de uitzending.