Vrolijke gedichten van een man die geplaagd werd door de
oorlog
Onlangs las ik nog in de krant dat men hoopte dat dichter en
bioloog Leo Vroman de honderd zou halen (misschien was hij het zelf wel), maar
zo snel kan het dus gaan in het leven. Om vooral de dichter in Vroman te eren
zitten dichteres Judith Herzberg en Vara- programmamaakster Jeanne van Munster aan
tafel bij Wim Brands om, afgewisseld door filmfragmenten uit het programma Op het nachtkastje, te praten over de
aard van zijn werk.
Van Munster interviewde hem en zijn vrouw Tineke ooit
tijdens een bijeenkomst van Poetry International en was tot tranen toe ontroerd
over hun innige verhouding. Later die dag werd ze opgebeld door het echtpaar
dat haar uitnodigde om in Brooklyn te komen logeren. Dat deed ze en daaruit kwam
een levenslange vriendschap voort die de vorm kreeg van een persoonlijke
briefwisseling die veelal over huis- , tuin- en keuken zaken ging en weinig
over de oorlog. Later richtte ze zich aan Tineke alleen en tenslotte werd het een
email-contact. Ze noemt Leo erg meegaand. Ze leest het gedicht De dood voor uit de laatste bundel,
waarin de dood wordt voorgesteld als een vrouw.
Herzberg ontmoette Vroman in een café in Laren tijdens een
dichtersbijeenkomst. Ze zag naast Aad Nuis toen Vroman zich tussen hen in wrong
met de vraag wat zij deden. Hij zelf vertelde over zijn vorderingen. Herzberg
vond hem heel Amerikaans. Ze kende zijn moeder al langer. Het gezin woonde in
Gouda. Leo’s vader was natuurkunde leraar. Hun verdere contact ging niet over
het verleden. Dat reserveerde Vroman voor zijn gedichten.
Herzberg zegt dat het door Vroman voorgelezen gedicht Voor het eten uit Psalmen en andere gedichten (1995) vooral te maken heeft met de
buiten- en de binnenkant van de mens. Voor Vroman als hematoloog lagen die twee
dicht bij elkaar. Hij zag als het ware bij de mens meteen de fysieke
binnenkant. Ze kan zich vinden in de uitspraak van Vroman dat het gedicht al
bestaat, maar alleen nog opgeschreven moet worden. Ze heeft helaas geen
voorbeeld bij de hand en wekt de indruk van een communicatieprobleem tijdens de
voorbereiding van het programma. Ze bekritiseert de titel van de bundel De mooiste gedichten. Uit Hollands Maandblad (2006), omdat men
zoiets nooit van gedichten kan zeggen.
Brands schetst de vlucht van de jood Vroman uit Nederland
naar Nederlands-Indië. Daar kwam hij later in jappenkampen terecht. Na de
oorlog vertrok hij naar de Verenigde Staten onder andere omdat hij daar werk
kon krijgen. Het betekende een weerzien met zijn geliefde Tineke die zeventien
jaar was toen Leo vluchtte.
De zeer productieve Vroman stond volgens Brands bekend als
een vrolijk dichter. Volgens Herzberg moest hij wel vrolijk moest zijn als
tegenwicht tegen zijn oorlogservaringen. Brands noemt boosheid zijn drijvende
kracht. Hij was ook boos op de negatieve recensies, bijvoorbeeld van zijn
vriend Anton Koolhaas die het toneelstuk Voorgrond,
achtergrond (1969) afbrandde omdat Vroman zich teveel zou opsluiten met
Tineke, hetgeen het einde van de vriendschap betekende. Volgens Herzberg zit
daar een jaloers kantje aan. Van Munster zegt dat hij door de kritiek zeven
jaar lang niet schreef.
Herzberg leest het gedicht Vooruitdenken voor uit de bundel Een huis om in te slapen (2013) van Georgine Sanders, het pseudoniem
van Tineke. Brands heeft het laatste gedicht Einde voor zich dat de laatste dagen vaak voorgelezen is, maar had
liever gezien dat het voorlaatste gedicht 20
januari 2014 het laatste was geweest. Van Munster leest het voor. Waarna
afgesloten wordt met een voorgelezen gedicht door Vroman zelf, waarin de
dichter over de dood regeert.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten