Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



donderdag 28 mei 2015

Recensie: Het een als het ander (2015), Ali Smith



Cryptische roman over de dubbele zin van alles wat bestaat

Ali Smith staat bekend als een tegendraads schrijfster die op een eigenzinnige manier met taal omgaat. Ze smijt ermee op een bedachte manier zoals een schilder met verf dat kan doen. Ongetwijfeld valt deze beeldspraak me in, omdat de schilderkunst in haar laatste roman een belangrijke rol speelt. De vergelijking geeft aan dat Smith zich van conventies weinig aantrekt en haar eigen plan trekt.

In Het een als het ander laat ze hiervan weer een knap, maar soms moeilijk te volgen, staaltje zien. Het boek is een tweeluik dat zich afspeelt in de jaren zestig van de vorige eeuw en in de vroege Renaissance. Verbindende schakel tussen de delen is een intrigerende muurschildering in een paleis in de plaats Ferrara in Italië. De omslag van het boek verraadt dat de twee delen aan elkaar gespiegeld zijn. De spiegeling gaat zelfs zo ver dat de roman in twee verschillende de uitgaven van de roman zijn verschenen waarbij de delen omgewisseld zijn. Elke keuze heeft zijn eigen gevolgen, wil Smith daarmee zeggen.

Het eerste deel in mijn boek was het meest begrijpelijke. Hoofdpersoon is George, dat een korte benaming is voor Georgia, de opstandige puberdochter van een gezin uit Cambridge. Ze heeft veel moeite met de recente dood van haar moeder. In haar hoofd wordt ze nog vaak geconfronteerd met haar uitspraken. Als een soort gimmick verandert Smith vanaf de tweedee zin het woord ‘zegt’ in ‘zei’. Het verhaal begint ermee dat George bij haar moeder, die een spraakmakend columniste is, in de auto zit en een moreel dilemma krijgt voorgelegd over renaissance kunstenaar Francesco del Cosse die vond dat zijn werk meer geld waard was dan hij kreeg. De brief van de kunstenaar aan de geldschieter zorgde ervoor dat diens onder een witte kalklaag verborgen fresco’s vijfhonderdvijftig jaar later bekend geworden. George heeft niet zoveel zin in allerlei morele lessen van de moeder, maar gaat wel in het voorjaar met haar en haar jongere broertje Henry naar Ferrara om daar de muurschildering te bekijken.

De verschillende tijden in dit deel wisselen elkaar snel af. Hoewel het inmiddels rond Nieuwjaar is, lijkt haar moeder, een maand of vier na haar dood, nog springlevend. George is gevatte meid, vooral op talig gebied, bezigt vaak droge humor en wordt in de roman bijdehand genoemd. Het zijn vooral schuldgevoelens over haar gedrag die haar na de dood van haar moeder dwars zitten. Ze gaat daartoe naar therapeute mevrouw Rock, die haar draconisch noemt, een variatie op de term sardonisch die haar moeder voor haar reserveerde. George zelf merkt een bepaald moment op dat ze gelachen heeft en dus niet helemaal meer ondergedompeld is in rouw. Dat heeft te maken met het contact met haar vriendin Helena Fisker, een net zo tegendraads maar sterker in haar schoenen staande klasgenote van George, met wie ze een spreekbeurt houdt over de fascinatie van haar moeder.

Het tweede deel is diffuser, droomachtiger. Hoofdpersoon is opnieuw een meisje dat net als George haar overleden moeder mist, maar dan van Italiaanse afkomst. Ze moet zich in de Renaissance als jongen moet vermommen om haar zelfgevormde talent voor kunst te kunnen tonen. Deze dochter van een kathedralenbouwer neemt de naam Francescho aan - die slechts één letter verschilt van de kunstenaar door wie de moeder van George gefascineerd werd - en maakt de bonte muurschildering, waarop de inauguratie in Ferara - dat opnieuw slechts een letter verschilt - staat uitgebeeld van de plaatselijke markies Borse tot hertog. Het is een verhaal dat vanuit het vagevuur door de huid omhoogkomt, zoals Francescho zegt die net als George haar overleden moeder nog hoort: ‘Je moet de huid er dus altijd aan wagen, zei ze, en nooit bang voor je huid zijn, want op de een of andere manier is het altijd wel ergens goed voor wanneer de heersende machten zich verwaardigen om ons de huid af te stropen.

In beide delen zwenkt het verhaal verschillende kanten uit en breekt ook er ook in in. Aan het eind van het eerste deel zegt de schrijfster, als George na een sessie met mevrouw Rock thuis haar notitieboekje openslaat: ‘Volgens de tot dusverre gehanteerde structuur is dit het moment in het verhaal waarop een vriend binnenkomt of een deur opengaat of een soort plot aan de oppervlakte treedt (maar wat voor soort plot? het soort dat betekent dat de plek waar een dode is begraven wordt onthuld? het soort dat betekent dat we te weten komen waar een gebouw moet worden gebouwd? het soort dat betekent dat dat er een geheime krijgslist gebruikt wordt?); dit is de plek in het boek waar de geest van de plotwending vroeger geneigd was om een vriendelijk duwtje in de richting van het vervolg te geven.’ Eigenzinnig vervolgt Smith met de bezigheden van George, een mooi staaltje van eigenzinnigheid.

De titel komt in meerdere contexten aan de orde. Bijvoorbeeld in de moeilijke therapiesessies die George met mevrouw Rock voert. Aan het eind van de weinig spraakzame zitting merkt mevrouw Rock op: ‘Volgens mij was het thema dat zich vandaag aandiende praten en niet praten, en het wanneer en het waar het hoe van zowel het een als het ander.

In het tweede deel zegt Francescho over de schilderkunst. ‘Ik deed zelf destijds erg mijn best om deskundig te worden in het schilderen van handen en om goed te zijn in het vermalen van blauw en het gebruiken van blauw, zowel het een als het ander:..’

Tenslotte is er nog context over een herinnering aan haar vader, die al tien jaar dood is. Haar vriend Barto zet twee kroezen met water voor haar neer, een voor de vergetelheid en een ander voor de herinnering. Francescho vraagt ‘Hoe kan hetzelfde water nu zowel het een als het ander zijn?

Het dubbelzinnige speelt daarmee op verschillende niveaus een rol: op het gebied van verf, communicatie, gender-identiteit en tenslotte in de verhouding tussen kunst en werkelijkheid. In een cruciale passage laat Francescho haar licht schijnen over haar opvatting omtrent dat laatste.
Ik vind het heel mooi als, laten we zeggen, een voet of hand over de rand van de lijst komt en de wereld voorbij het schilderij betreedt, want een schilderij is echt iets in de wereld en deze verschuiving is een kenmerk van deze werkelijkheid: en ik vind het mooi als een figuur dat gebied tussen het schilderij en de wereld in schuift net zoals ik het mooi vindt als een lichaam werkelijk aanwezig is onder geschilderde kleren waar iets, een borst, een borstkas, een elleboog, een knie, de stof omhoog duwt en levendig maakt: ik hou vooral van de knie van een engel, want heilige dingen zijn ook wereldlijk en het is niet godslasterlijk om dat te denken, het wijst slechts op een dieper begrip van de echtheid van de heilige dingen. (…)
Het ene is, het zorgt ervoor dat de wereld wordt gezien en begrepen.
Het andere is, het bevrijdt de ogen en de levens van degenen die ernaar kijken en schenkt hun een ogenblik waarin ze zowel van die wereld als van hun eigen wereld bevrijd zijn, allebei tegelijk.

Door de waarneming centraal te stellen kan Ali Smith heel verschillende levensdimensies aan elkaar koppelen. De veelzijdige betekenissen van alles wat bestaat roept meer vragen op dan antwoorden en geeft de roman een intrigerende filosofische allure.



Geen opmerkingen:

Een reactie posten