Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zondag 7 juni 2015

Theaterrecensie: Dwaallicht, Het Volk, Toneelschuur, 6 juni 2015



Actuele en humoristische voorstelling over onze neerbuigende kijk op vreemdelingen

Dwaallicht, naar de laatste gelijknamige roman van Willem Elsschot, is de allerlaatste (hernomen) voorstelling van Het Volk in dit op zijn eind lopende theaterseizoen en een thuiswedstrijd voor de spelers Bert Bunschoten en Wigbolt Kruijver. Voor de voorstelling staan ze al klaar met hun aktetassen, pet en hoed aan de kapstok en glazen in hun hand in een sfeer die aan een café doet denken, maar in plaats van te beginnen met spelen, komt Kruijver naar voren en begint een praatje met het publiek.

Hij vertelt dat ze het stuk dit jaar al zo’n honderd keer gespeeld hebben en dat dit vandaag, ondanks het grote succes, de laatste voorstelling zal zijn. Bunschoten komt erbij en trekt hem aan de mouw. Kruijver beseft dat het onbeleefd is om met de handen in de zakken te staan en is trouwens ook geen voorstander van een woordje vooraf. Bunschoten noemt het daarom een introductie. De heren vertellen een en ander over toneelgroep Het Volk, over Dwaallicht en de schrijver Elsschot, pseudoniem voor Alfons de Ridder, die zijn schrijverschap zo strikt gescheiden hield van zijn zakenleven, dat zelfs zijn kinderen niet wisten wie achter het pseudoniem schuilging. Tenslotte roemen ze de dichtkunst van Elschot. Ze beginnen de voorstelling met het gedicht Het huwelijk, dat eindigt met de strofe: Zoo gingen jaren heen. De kinderen werden groot en zagen dat de man dien zij hun vader heetten, bewegingsloos en zwijgend bij het vuur gezeten, een godvergeten en vervaarlijke aanblik bood en goed voorgedragen kan worden op een echtscheidingsceremonie.

Het verhaal begint met het geluid van typen, overgaand in ratelen en vervolgens in voetstappen en een scheepstoeter, waarop hoofdpersoon Frans Laarmans, die op een druilerige novemberavond van het jaar 1938 in het centrum van Antwerpen klaarstaat met zijn aktetas, besluit dat het te ver is om naar zijn stamkroeg te lopen, maar op weg naar huis een krant te kopen bij de kiosk van de vrouw die hem al dertig jaar Verbruggen noemt. Tijdens de transactie ziet de geslepen blik van de kioskhoudster in de verte drie zwarte matrozen, door haar rijstkakkers genoemd, en wenst hen terug naar de haven, maar Laarmans is zo goed hen, gewapend met een bloemetje, te helpen zoeken naar Maria van Dam die eerder die dag zakken repareerde op hun schip en haar naam en adres op een karton van een pakje sigaretten schreef. Duidelijk komt de seksuele nieuwsgierigheid tot uiting bij Laarmans die zich thuis bij de kachel toch maar zou vervelen, maar die tenslotte aan het eind, als Maria een dwaallicht lijkt te zijn, op zijn schreden terugkeert met de verzuchting ‘Kom, oude sater, het is genoeg’.  

Een geharnaste Bunschoten en Kruijver geven de gespletenheid van Elsschot c.q. De Ridder tussen romantiek en zakelijkheid weer door twee personages op te voeren, maar in de praktijk vullen de karakters elkaar op harmonische wijze aan. Daarentegen moeten ze de nodige kunstgrepen uithalen om met zijn tweeën de vele randfiguren uit te beelden die Laarmans op zijn nachtelijke tocht met de matrozen tegenkomt. Met verve en levensechte humor zetten ze, waarheidsgetrouw naar de tekst van Elsschot, volkse types neer, zoals de krantenverkoopster, een vogelkooienverkoopster, een hoteleigenaar en een agressief heerschap met een hazenlip. Vooral het uitbeelden van de cryptogrammen makende diender die Laarmans op het bureau polst over het adres van Maria van Dam die op het opgegeven adres niet te vinden was, deed denken aan een revue van André van Duin. Een toeschouwer die gegrepen werd door deze humor had de avond van zijn leven. 

Dwaallicht is nog steeds een actueel stuk, zoals de heren in hun introductie aangaven. De bejegening van andersdenkenden is vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw nog weinig veranderd. Vreemdelingenhaat ligt vlak onder de oppervlakte. Het was de verdienste van Elsschot om deze negatieve verschijnselen bij zijn stadsgenoten te observeren en onder woorden te brengen, bij voorbeeld in de uitingen van de krantenverkoopster. Tegenover andere Antwerpenaren plaatst Elsschot de ontwapenende blik van Laarmans met een hart voor mensen uit een andere cultuur die de bizarre kant van onze christelijke godsdienst zien. Het was alleen jammer dat ik steeds Marcel van Dam hoorde in de wat trage, nadrukkelijk articulerende dictie van Kruijver.

Dwaallicht is (was) een nieuwe bewerking van de gelijknamige voorstelling uit 1983, toen geregisseerd door Wanda Reisel, dit keer door Minke Kruijver. De foto op de poster is van Jan Heijer. Hier meer informatie op de site van Het Volk, hier mijn verslag van het gesprek van Wim Brands met Vic van de Reijt over zijn biografie over Elsschot, hier de volledige tekst van het gedicht Het huwelijk.  

Geen opmerkingen:

Een reactie posten