Schilder met dalinesk wereldbeeld doet er alles aan om op te
vallen
Francois Lévy-Kuentz doet in Salvador Dali, tragi-komisch genie een poging om een karakteristiek
te geven van de Spaanse surrealistische kunstschilder die vijf en twintig jaar geleden
overleed. Hij zegt meteen dat de excentrieke man met zijn sterk gecultiveerde
snor er alles aan deed om een eigen imago
op te bouwen en dat hem dat heel goed is gelukt.
De Franse televisie presentator waarschuwde zelfs dat een eerdere
documentaire over Dali die laat op de avond werd uitgezonden gevoelens zou
kunnen kwetsen. Zover komt het niet in Salvador
Dali, tragi-komisch genie. Het is vooral boeiend om erachter te komen wat
de man, ook wel Don Quichotte van de moderne kunst genoemd, die in het begin van
de documentaire vanuit een enorme eierschaal eieren naar een schilderij gooit
die er als verfbommen tegen kapot slaan, bezielde. Wellicht veelzeggend is een
fragment waarin hij een jonge vrouw, die om een rol in zijn film smeekt, bruusk
terecht wijst en naroept dat iedereen een slaaf van hem is.
Salvador Dali (1904-1989) werd geboren in een gezin van een
notaris en een kunstzinnige moeder in het Spaanse Figueras, een bekende plaats in
Catalonië voor mensen die wel eens de snelweg naar het zuiden nemen. Op zijn
twaalfde poepte hij nog graag overal in het huis en liet anderen raden waar men
zijn uitwerpselen kon vinden. Opvallen was belangrijk voor hem, in welke
hoedanigheid ook. Zijn vier jaar jongere zus Anna Maria was zijn eerste model. Hij
was vaak te vinden in het vissersplaatsje Cadaques en bezocht van 1921 tot 1924
de kunstacademie in Madrid en kreeg daar vriendschap met Frederico Garcia Lorca
en Luis Bunuel. Hij aanvaardde de beslissingsbevoegdheid van de examencommissie
niet en werd van de opleiding gestuurd. Zijn werk dat een universum toonde van
angst en kwelling werd beïnvloed door het surrealisme. Hij zocht sterk naar erkenning
en ging naar Barcelona om Miro te ontmoeten, die hem naar Parijs stuurde, waar Picasso
hem toonde wat moderne kunst was.
In 1929 maakte hij in Parijs met Bunuel de film Un chien andalou, hoewel er noch een hond
noch Andalusië in voorkwam. Magritte kwam naar hem toe met de vraag of hij toe
wilde treden tot de surrealisten. Hij ontmoette Gala, de tien jaar oudere vrouw
van dichter Paul Éluard, die zich van haar man liet scheiden, in 1934 met Dali
trouwde en zijn eeuwige muze werd. Omdat de vader van Dali tegen het huwelijk
was en zijn zoon het huis uitzette, namen ze hun intrek in een vissershut in
Portlligat bij Cadaques zonder contact met de dorpsbevolking. Dali zegt zelf
dat het huwelijk hem heeft gehoed voor geestesziekte, want daarvoor
identificeerde hij zich sterk met de vaak masturberende koning Ludwig II van
Beieren. Dali stond onder invloed van de theorieën van Freud over het onbewuste
en kon zijn ideeën daarover kwijt in het dorre verlaten landschap rond Cap de
Creus. De weke horloges daarin duiden op een mystieke beleving van tijd. Sint
Augustinus, die volgens Dali ook paranoïde moet zijn geweest, zou hebben gezegd
dat Jezus ook van kaas was.
De surrealistische film L’age
d’or (1930) leidde tot een breuk tussen met de politiek ingestelde Bunuel,
net zoals hun eerste film tot een breuk had geleid tussen Lorca en Dali. De tweede
film leidde tot protesten van ultra rechts in Parijs en werd verboden. Dali
werd na een proces in 1934 net niet uitgesloten van de surrealistische beweging
rond schrijver André Breton. Omdat hij de Spaanse burgeroorlog niet als een
politiek conflict zag en later de figuur Hitler vergoelijkte, werd hij toch uit
de groep gezet. In 1838 ontmoette hij Freud die Dali met zijn tekening van de
geheime laden in het lichaam als de ware vertegenwoordiger van het surrealisme
zag. Hij vluchtte tijdens de Tweede Wereldoorlog naar de Verenigde Staten, waar
hij op handen gedragen werd door de high society en in de ban kwam van de
dollars, waardoor zijn anale complex verschrompelde, zoals Lévy-Kuentz dat
noemt. In zijn autobiografie onthult Dali echter zijn doodsangsten en zijn dwepen
met waanzin. Hoewel hij een droomscène maakte voor Alfred Hitchcock kreeg hij
geen voet aan de grond in de filmwereld.
Hij ging met Gala terug naar Portlligat waar hij hun hut tot
een paleis verbouwde waarin hij ook zijn atelier vestigde. In september 1974
ontwerp hij zijn eigen museum in Figueras. Aan het eind van de documentaire komt de aap
uit de mouw als hij vertelt over zijn trauma, namelijk dat hij als opvolger van
zijn oudere overleden broer die ook Salvador heette, zichzelf moest bewijzen. Provoceren
bleef zijn levenshouding. In de jaren vijftig ontmoette hij Franco en stapte
hij over naar het katholicisme. In het dalineske wereldbeeld mengen zich
religieuze en erotische thema’s. In 1963 schildert hij het station van Perpignan
als een visioen op de totstandkoming van het heelal (zie foto). Teerhappenings
verbeelden de zwarte humor. Critici zeggen dat hij zich heeft verkocht aan de
media. Dali is een mediaclown achtervolgd door doodsgedachten. In een nieuwe
film komt Pjet Mondriaan helemaal achteraan in een lijstje met belangrijke
schilders en hijzelf vlak onder de klassieke renaissancisten. Hij had veel interesse
in de moderne natuurwetenschap, zag materie als energie. Nieuwe meesterwerken
maakte hij niet meer uit angst dat het hem zijn leven zou kosten. Na de dood van Gala leefde hij nog zeven
ongelukkige jaren. Hij wilde een winterslaap omdat hij geloofde dat de
wetenschap binnenkort cellen zou uitvinden voor verjonging, maar zover kwam het
nooit en dat is misschien ook wel gelukkig.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten