Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



maandag 6 juli 2015

Science and Islam (2009), driedelige BBC serie van Tim Usborne



De invloed van de Arabische wereld op de moderne wetenschap

Presentator Jim Al-Khalili is de aangewezen man om kennis over te geven over de invloed die de Arabische wereld op de moderne wetenschap heeft gehad. Hij is geboren in Bagdad maar vluchtte eind jaren zeventig met zijn ouders uit Irak toen Saddam Hoessein daar aan de macht kwam en deed een natuurwetenschappelijke opleiding in Engeland, waar hij tegenwoordig hoogleraar natuurkunde is. Zijn stelling dat tussen de negende een de twaalfde eeuw de wetenschap in de Arabische wereld door de invloed van de islam zodanig opbloeide dat die nog steeds voelbaar in onze moderne wetenschap, brengt hij zonder al te veel poespas over.

Aflevering 1: the language of science

Al-Khalili begint in een museum in Cairo (zie foto). Woorden als algebra en algoritme doen nog denken aan de Arabische erfenis. Europese wetenschappers refereerden na de twaalfde eeuw nog steeds aan wiskundige Al Chwarizmi, die het tientallig stelsel introduceerde in Bagdad, dat in 762 gesticht werd door de toenmalige kalief. De opkomende islam verspreidde de kennis die daar gedeeld werd. Politieke macht en kennis van medicijnen en wiskunde gingen hand in hand. Om de diverse bevolkingsgroepen te binden, was eenheid van taal belangrijk. Om belasting te innen en moskeeën te bouwen was wiskunde nodig. Vanwege de koran werd het Arabisch toonaangevend. In de negende eeuw ontstond de vertaalbeweging die uit angst dat de nieuwe bibliotheek van Alexandrië weer verloren zou gaan, oude teksten in het Arabisch vertaalde. Hierdoor konden wetenschappers in een tijd van Arabische hoogcultuur met elkaar communiceren. Verdere kennisverwerving werd gestimuleerd in daartoe opgerichte salons, majlis genoemd. De door Al Chwarizmi ontwikkelde algebra op basis van geometrie en het Indiase decimale stelsel en de verdere uitwerking op het gebied van breuken door Al Uqlidisi leidde tot de bevrijding van cijfers in altijd geldige, cultuur onafhankelijke symbolen, hetgeen voor de verdere ontwikkeling van de wetenschap heel belangrijk was.  

De islamitische geneeskunst bouwde voort op de Griekse van Galenus die de leer van de vier humores had opgesteld en evenwicht tussen de vier lichaamssappen slijm, bloed, gele en zwarte gal als voorwaarde voor gezondheid zag. Daarnaast baseerde men zich de kruidengeneeskunde, de Chinese en Indiase geneeskunde en de geneeskunst van de islam, neergelegd in de Hadith, de woorden van de profeet, die onder andere stelde dat men het huis niet moest verlaten ten tijde van de pest en dat epilepsie veroorzaakt werd door onwelgevallige geesten in het lichaam. Deze pas in de negentiende eeuw achterhaalde ideeën werden gecompenseerd door de filosofie van de compassie zoals beschreven in de Zakat, een van de vijf pijlers van de islam. In een museum in Damascus, een belangrijk knooppunt waar handelsroutes doorheen trokken, was eerder een ziekenhuis gevestigd waar artsen van verschillende geloven van elkaar leerden. Al-Khalili is bij een nagebootste staaroperatie die toen al werd uitgevoerd, weliswaar primitief, maar toch met moderne kennis van spieren en functies. In 1025 schreef Ibn Sina ofwel Avicenna de driedelige Canon van de geneeskunst waarin verschillende kwalen en hun geneeswijze van top tot teen vermeld staan - zoals hoofdpijn veroorzaakt door seks - die het volhield tot de negentiende eeuw, toen men de bacterie en het virus ontdekte.  

Behalve in geneeskundig richting probeerde men ook oude alchemistische kennis op het spoor te komen. Al-Khalili onthult dat niet de steen van Rosetta in de negentiende eeuw (1799) de ontcijfering van de Egyptische hiërogliefen mogelijk maakte maar dat er al een Arabier was die dit in de tiende eeuw al deed. Hoewel hij daarmee geen geheimen ontdekte, legde hij wel een basis van nieuwsgierigheid naar kennis, zegt de Britse historicus Simon Schaffer, die af en toe met zinnige uitspraken in de serie opduikt.

Aflevering 2: the empire of reason

Al-Khalili gaat op bezoek bij een neef die na de diaspora van de familie door de komst van Saddam Hoessein in Teheran woont. Hij bezoekt de oude voorstad Ray, die uit de glorietijd van de islam stamt.

In Egypte zorgde de Nijl voor voor- en tegenspoed. Met de Nilometer kon men in de achtste eeuw de waterstand meten en de belasting van de boeren daarop baseren. Dit soort kennis werd gestimuleerd door kalief Al-Ma’mun, die vanwege de vraag naar de omvang van zijn bezit en omdat een moslim moest weten waar Mekka lag ook geïnteresseerd was in een kaart van de wereld. Twee eeuwen later kwam Al-Biruni aardig in de buurt van de omtrek van de aarde door een gedachte experiment waarbij hij een combinatie van algebra en trigonometrie toepaste. Al-Khalili noemt zijn werkwijze het begin van de wetenschappelijke methode. Einstein zou later een vergelijkbare benadering gebruiken om zijn relativiteitstheorie te ontwikkelen.

Handel vormde de stuwkracht achter de bloei van de Arabische beschaving. De empirische wetenschap zoals op het gebied van chemie, voortkomend uit de alchemie, botste met de vertaalbeweging, die louter theoretisch georiënteerd was. Er verschenen veel manuscripten over de productie van glas, zeep en parfum. Dat laatste was gebaseerd op distillatie van plantengeuren. De kennis vormde de basis van het periodieke systeem waarin alle materie geordend werd door Mohammed Al-Razi (854-925) uit Ray. Anders dan de wijsgerige Grieken onderscheidde hij op empirische basis vijf elementen in de natuur. Na de tiende eeuw werd wiskunde steeds meer een praktische wetenschap door Ibn Al-Haytham (965-1040) uit Basra. Deze grondlegger van de optometrie stelde daarbij de juiste vragen. Door het gebruik van wiskunde en empirische natuurkundige kennis ontdekte hij hoe het licht in het oog viel. Hierdoor werd de werking van spiegels, lichtbreking en de camera obscura duidelijk. Door de toegenomen kennis kon ook de grootte van de atmosfeer aardig bepaald worden. De moderne empirische wetenschap was geboren.

Aflevering 3: the power of doubt

De invloed van de islam op de moderne wetenschap is duidelijk merkbaar in de astronomie, die als de oudste wetenschappelijke discipline wordt aangemerkt. Islamitische geleerden gaven vorm aan de gedachten van westerse geleerden als Copernicus, Galileï, Newton en Einstein.

Op de universiteit van Padua ziet Al-Khalili het boek De Revolutionibus (1543) van Copernicus in, waarin hij vaststelt dat de planeten om de zon draaien en dat de aarde niet het middelpunt van het heelal is. Hij ontleende zijn kennis aan de in 858 geboren moslim Al-Battani uit Damascus die de positie van de sterren had beschreven, de dertiende eeuwer Al-Toesi die al een diagram had gemaakt van de baan van de hemellichamen en Al-Shafir die een eeuw later een zonnewijzer op de grote moskee in Damascus zette. De interesse van deze islamitische geleerden voor de astronomie kwam voort uit het feit dat men een duidelijke tijdmeting nodig had om te bepalen wanneer de gebeden gezegd moesten worden.

Waarneming was voor de drie geleerden de basis. Al-Battani deed zijn onderzoekingen over de lengte van het jaar veertig jaar lang op een berg. Zonder telescoop kwam hij dicht in de buurt van de waarheid. De al eerder genoemde Al-Haytham stelde op basis van wiskundige modellen de ideeën van de Griek Ptolemaeus over het aarde als centrum van het heelal in twijfel, hetgeen de motor is die de wetenschap voortstuwt. De Iraniër Al-Toessi herschreef de Griekse opvattingen. In zijn waarnemingen werd hij geholpen door de Mongolen die in 1255 de oude sterrenwacht verwoestten maar hem wel een nieuw observatorium lieten bouwen, het Maragha. Hoewel er weinig van over is, werkten er veel toonaangevende astronomen, die de precieze positie van de sterren bepaalden. Om de plaats daarin van de aarde vast te stellen was verbeeldingskracht nodig. Copernicus en andere westerse geleerden gebruikte de kennis van de islamieten om de astronomie verder te ontwikkelen.

Al-Khalili vraagt zich af waarom Europa het stokje overnam en hoe men de kennis verkreeg. Daartoe gaat hij naar Venetië dat handel voer met het Oosten en aldus niet alleen kennis nam van de koffiecultuur, de bouwstijlen en de gewichtseenheid in de vorm van de last van een dromedaris, maar ook van boeken zoals de in de eerste aflevering genoemde Canon van de geneeskunst. Ook de eerste gedrukte Koran is daar gevonden, hoewel dat zakelijk geen succes werd. Het boek bevat veel fouten omdat het ingewikkelde Arabische schrift zich niet leende voor vermeerdering. Galilei en zijn nazaten namen - ook omdat het islamitische rijk van verschillende kanten bedreigd werd en versplinterde - na 1492 het jaar dat Columbus Amerika ontdekte, de leidende rol in de wetenschap over. Goud en zilver stroomde naar de kassen van de Europese koningshuizen en wetenschap, zegt Al-Khalili, volgt altijd het geld.
Al-Khalili noemt ook nog een andere reden voor de superioriteit van Europa. Ze schilderden namelijk de Oosterse cultuur af als inferieur en dat was zeer ten onrechte.   
  
Hier een site met daarop de drie documentaires en meer informatie.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten