Dusty bin dreams (2014), documentaire van Eriss Khajira

Het leven op een stortplaats van de hand van een betrokken buurtgenote

Documentaires over het leven op vuilnisbelten lijken een geliefd onderwerp voor filmmakers te zijn. Lucy Walker maakte Schoonheid op een stortplaats op een grote vuilnisbelt bij Rio de Janeiro en Marcos Prado maakte daar eerder een portret van Estamira. De 27 jarige Eriss Khajira (zie still) filmt op de grootste vuilnisbelt van oost Afrika, Dandora, in de buurt van Nairobi, waar tienduizend mensen werken. Er is een restaurant en er staat een pooltafel. Blijmoedigheid en droefenis wisselen elkaar af. Soms brengt een vrachtwagen over gebleven voedsel van een vliegtuig en dan eet men met smaak. Tegelijk zijn er berichten in de media dat de belt wordt gesloten vanwege stankoverlast en dat ziekten en miskramen door de giftige dampen veroorzaakt worden.

Vooraf vertelt Eriss - die opgroeide in de sloppenwijk naast de vuilnisbelt die al in 2001 zijn maximale capaciteit bereikt had - over de personen die ze met de camera gaat volgen. Zelf leerde ze het vak toen ze eens langs een kantoor liep waar men video’s kon laten maken. Ze assisteerde er, leerde zelf een camera te bedienen en oefende op de vuilnisbelt.

Haar 23 jarige vriend Daniel staat bekend als Taxibook. Hij is twee jaar getrouwd met Asha die acht maanden zwanger is. Taxibook heeft geen moeder meer en zijn vader heeft hij zelfs nooit gekend. Hij heeft wel een zus die ook op de vuilnisbelt rondscharrelt. Eriss wil dat hij gewoon doet als zij hem filmt en niet zo verlegen is. Daniel vindt het werk zwaar. Hij komt wel eens een dode baby tussen het afval tegen. Hij wil het liefste meer vastigheid. Hij vertelt over de hiërarchie op de belt. Bovenaan staan de grote bazen die nachtwakers en afvalscheiders in dienst hebben en daarnaast zijn er nieuwkomers die in het restant mogen snuffelen. Op het moment dat Asha moet bevallen gaat ze naar de kraamkliniek in de wijk. Eriss filmt de dochter die nog geen naam heeft. Asha weet nog niet hoe ze de kliniek moet betalen. Daniel heeft inmiddels werk als nachtwaker en verdient daarmee twee euro vijftig per dag. Eriss ziet hem niet veel meer omdat hij overdag slaapt. Hij vertelt haar later dat hij zich niet erg veilig voelt, dat er soms gevechten zijn waarbij wapens gebruikt worden en doden vallen. Zelf legt hij ook het loodje, tot diep verdriet van Eriss die juist de onderlinge band wilde versterken. Ze hoort dat hij door een volksgericht is gelyncht. Asha vertelt haar over de aanleiding: Daniel had contacten had met criminelen, perste af en had een dominee gedood. Eriss filmt de begrafenis met een gebruikelijke groepsfoto op het eind. Asha wil weer naar school gaan of gaan werken als haar dochter kan lopen. Eriss staat haar bij. 

Mavoke is een rapper die nummers ten gehore brengt over het leven op de vuilnisbelt. Hij verdient daarmee te weinig om in zijn onderhoud te voorzien en moet daarom scharrelen op de belt. Hij vertelt dat hij ooit getuige was van de dood van een vriend die door een vrachtwagen gegrepen werd. Een rap was een goede manier om het drama te verwerken. Later mag hij een dag naar een muziekstudio waarin hem gevraagd wordt hoe hij erkenning kan krijgen als kunstenaar. Mavoke vertelt dat hij niet uit is op roem, maar de omstandigheden op de belt wil verbeteren.  

Goko is een activist die populair is op de belt. Hij fokt varkens en heeft grote toekomstplannen. Met zijn arm wijst hij aan waar bedrijven en bomen moeten komen.

Hij bespreekt met nieuwkomers fouten in het registratieformulier en legt het samenwerken uit aan de hand van een staaf die ze met de vingers moeten optillen: eerst klaagt men over elkaar, maar als men eenmaal het idee snapt, werkt men beter samen. Hij begint ook een volksbank waar men geld kan inleggen of lenen. Hij ziet de documentaire als een mooie manier om bekendheid te geven aan de problemen op de belt en is tegen plannen van politici om de belt te sluiten. Dat van die miskramen weerlegt hij met voorbeelden. Een nieuw project van hem is een recyclebedrijfje.

Florence is een moeder van zes kinderen, van wie zoon Kuria problemen geeft omdat hij verslaafd is, niet alleen aan tabak maar ook aan lijm en drugs. Hij slaapt op de vuilnisbelt en zij heeft hem al drie weken niet gezien. Ze is blij als hij weer thuis is. Ze hoort dat hij verkracht werd op de belt en wil daarom dat hij bij haar dochter Jane gaat wonen, maar die kan niets met hem omdat hij zich vreemd gedraagt. Hoewel hij geen geld had, werd hij een tijdje in een kliniek opgenomen. Jane is ongerust als Kuria wegblijft. Veel vrienden van hem hebben de dood gevonden door het snuiven van kerosine.

Omdat Eriss steeds vreemdere dingen meemaakt en zichzelf niet veilig voelt, stopt ze met filmen. Ze gaat nog één keer langs bij haar informanten. Het recyclebedrijfje van Goko komt niet van de grond vanwege de op handen zijnde sluiting van de belt, maar zijn volksbank loopt goed. Kuria is nog steeds niet komen opdagen. Jane wil mango’s gaan verkopen bij de pooltafel. Mavoke was één dag een held maar scharrelt inmiddels weer rond op de belt, waar hij een buurmeisje trouwde die inmiddels zwanger is. Asha woont bij haar ouders en hoopt over vijf jaar in de Verenigde Staten te zijn. Zo rommelen we door, zegt Eriss op de openhartige manier waarmee ze in Dusty bin dreams over de armoede in Afrika van binnen uit vertelt. Door de film kon ze een half jaar naar de filmschool. Dandora werd gesloten zonder dat nog een nieuwe locatie gevonden was.

Hier de voorbeschouwing waarin een voetbal getoond wordt die uit plastic afval gemaakt is met een touwtje erom. Hier mijn bespreking van Schoonheid op een stortplaats (2010), hier die van Estemira (2004) van Marcos Prado.