Verrassende beelden van bejaarde apen die veel betekend
hebben voor de mens
Jos de Putter maakte mooie portretten van een drietal
bijzondere chimpansees, die al op leeftijd zijn. Zijn rustig gefilmde drieluik wordt
voorafgegaan door een citaat van kunstkenner en schrijver John Berger die in Who look at animals schreef: ‘De ogen van een dier worden oplettend en
behoedzaam als ze naar een mens kijken. Al terugkijkend wordt een mens zich
bewust van zichzelf.’ Na het kijken van de beelden voelt de kijker
inderdaad een schok van herkenning. De apen hebben niet alleen in het verleden veel voor de mens betekend maar doen dat nog steeds.
Cheeta is de beroemdste aap van de wereld, bekend van de Tarzanfilms.
Hij kijkt daar nog steeds graag naar zoals De Putter laat zien. Cheeta heeft al
twintig jaar een goede band met zijn verzorger Dan, die hem op zijn verjaardag
een taartje voorzet, maar eerst vanwege diens diabetes zijn bloedsuikerspiegel
meet. Cheeta zit erbij als een oude man, maar is en blijft een wild dier. Ook
Dan kan niet helemaal van Cheeta op aan, al ziet hij veel aan de lichaamstaal.
We zien archiefbeelden waarin de oom van Dan, die Cheeta weghaalde uit het
oerwoud van Liberia door zijn moeder te doden, op ruwe wijze apen voor de
filmindustrie houdt. Op de beelden rookt Cheeta een sigaar en drinkt hij een
biertje. Ook doet hij kunstjes zoals op zijn hoofd staan.
Kanzi is de slimste aap van de wereld. Hij wijst op een
touchscreen met pictogrammen aan wat hij hebben wil. Archiefbeelden uit 1981l laten een baby
aapje zien die in de box met een activity center van Fisher Prize speelt. Later
zit hij in de auto naast de bestuurder en kijkt heel wijs om zich heen. Hij
heeft een zoontje Teco en luistert met een stethoscoop naar diens hartslag. Net
als mensen begrijpt hij taalstructuren, hetgeen volgens zijn verzorgster veel zegt over de manier waarop
wij de taal leren en ons cognitieve processen eigen maken. Op het scherm wijst
hij aan dat hij hotdogs aan een stok wil maken en daarna dat hij wil gaan
slapen.
De kreupele Knuckles kan de zieligste aap ter wereld genoemd
worden. Hartverscheurend zijn de archiefbeelden waarin het lieve jonge aapje in
een capsule wordt vastgebonden die op topsnelheid door de woestijn van Nevada
schiet en later samen met twee andere apen de lucht wordt ingeschoten om een
ruimtereis te maken. Door de experimenten waaraan de aap blootstond is hij
inmiddels kreupel geworden en daarom wordt hij gemobiliseerd door een
fysiotherapeut. Moeizaam strompelt hij door het bos op weg naar de
begraafplaats van Roger, die ooit ingezet werd voor een empathietest. Die
laatste test vormt de epiloog van de documentaire.
Sarina Vitta vraagt De Putter in Regisseur aan de keukentafel naar de achtergrond van de
totstandkoming van deze poëtische documentaire, door De Putter zelf een essay genoemd.
Het begon allemaal met een foto van Cheeta in een ligstoel aan de rand van een
zwembad in Hollywood, zoals we ons voorstellen bij bejaarde Amerikaanse acteurs.
Het boek Du sollst dein Leben ändern van
Peter Sloterdijk vormde een tweede element. Sloterdijk proclameert daarin een
einde aan het kwantifceerbare vooruitgangsdenken en haalt daarbij Kafka aan,
die in een brief een aap laat terugkijken op zijn leven. Tenslotte vormden dierenverhalen
met een morele pointe, die hij aan zijn dochter voorlas, een bron van
inspiratie. De Putter wilde vooral de wederkerigheid tussen aap en mens tonen
en bracht steeds een week met de apen door. De laatste beelden, volgend op de empathietest,
van twee apen die een boterham delen moeten volgens De Putter duidelijk maken
dat wij mensen meer dienen te delen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten