To stay alive – a method (2016), documentaire van Erik Lieshout

Kunst als middel om boven trauma’s uit te stijgen en zichzelf te verwerkelijken

Erik Lieshout heeft tussen grote producties als Op zoek naar Frankrijk en Made in Europe tijd gevonden om een intieme en aangrijpende documentaire te maken waarin popartiest Iggy Pop fragmenten van het manifest Rester vivant (1981) van Michel Houellebecq voorleest, dat voor hem en vier andere personen herkenning oproept in hun strijd om te overleven. Dichteres Anne Claire (31) mist haar tweelingzus die kort na de geboorte stierf, heel erg, Robert (49) schildert Christusfiguren, schrijver Jerome (59) is gescheiden, heeft in een kliniek gezeten en voelt zich aangetrokken tot het katholicisme, Vincent (53) was een veelbelovend beeldhouwer en werkt in een kelder aan een geheimzinnig project. In de documentaire wordt Vincent gespeeld door Houellebecq zelf.

Pop begint met een aangrijpend verhaal over een zekere Henri die op eenjarige leeftijd verlaten werd door zijn moeder, een gebeurtenis die zwaar op hem inwerkte en waar verder geen handen of voeten aan te geven zijn. Zo’n gebeurtenis maakt ontvankelijk voor de inhoud van het manifest Rester vivant, een handleiding in vier delen om te kunnen overleven en zelfs een identiteit op te bouwen die voor de meerderheid van de mensen niet gegeven is.

1: lijden

Het is belangrijk om terug te gaan naar de bron. Alleen het gevoel telt, al het andere is bijkomstig. Iggy Pop refereert hieraan in het nummer Open up and bleed. Hij leest voor over Marc die tien jaar is en moeilijk uit de weg kan met een vader die kanker heeft en in het ziekenhuis ligt. De jongen voelt zich schuldig omdat hij wil dat zijn vader doodgaat. De vijftienjarige Michel werd genegeerd door meisjes, terwijl hij een gelukkige jeugd had. Het contrast vormde zijn gevoeligheid voor lijden.  

2: leren spreken

Pop zegt dat hij begon met ongearticuleerde muzikale klanken, maar dat het belangrijk is om daar niet in te blijven hangen. Door structuur kan men aan zelfmoord ontkomen. Het is belangrijk is om het verleden achter zich te laten en op het gepijnigde lichaam te vertrouwen. Het is niet nodig een nieuwe vorm te vinden. Het creatieve deel in ons gaat zijn eigen gang wel.

3: overleven

Om voort te bestaan is het nodig om een baan te nemen zoals Pessoa deed, ook al is dit niet gemakkelijk. Anne Claire werkt als receptioniste, maar vindt dat haar talent daardoor in de verdrukking komt. Ze begrijpt wel dat mensen door een baan niet meer in opstand komen. Men hecht zich aan de kleine voordelen die het oplevert.  

4: slaan waar het pijn doet

Passie doorbreekt de cirkel en biedt een vergezicht op de eeuwigheid zonder dat daar verder hoop aan ontleend kan worden. Pop gaat naar het huis waar Houellebecq woont. Samen zitten ze op de bank, luisteren naar klassieke muziek, terwijl Pop een glas cognac drinkt dat Houellebecq voor hem heeft ingeschonken. Houellebecq koestert de eenzaamheid, die niet afneemt, Pop raakte na zijn opname in een kliniek teleurgesteld in de punkbeweging, maar begrijpt dat hij niet bang heeft te zijn en dat hij oog in oog met de eeuwigheid staat.

Het nihilisme van Houellebecq komt duidelijk in zijn manifest naar voren, maar het biedt mogelijk een houvast voor getormenteerde mensen die elke hoop op een sociaal leven hebben opgegeven. Als reddingsboei is er de kunst, volgens Houellebecq een zwak maar helder signaal voor hen die het bijna opgeven.

Hier de trailer van To stay alive – a method, hier een interview met Lieshout in de Filmkrant, hier mijn bespreking van Op zoek naar Frankrijk, hier die van Made in Europe. Leven, lijden en schrijven, de Nederlandse vertaling van Rester vivant is opgenomen in de bundel De koude revolutie (2003).