Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



vrijdag 15 december 2017

Recensie: Liza (2009), Ivan Toergenjev


Een spannende klucht uit lang vervlogen tijden

Het zou onvervalst klassiek Russisch toneel kunnen zijn met onverwachte verwikkelingen, spelend in de eerste helft van de negentiende eeuw in een gegoed milieu, waarin, hoe kan het ook anders, de liefde van enkele heren voor de jonge vaderloze Liza Kalintin centraal staat.
Ik hoor de zaal al de adem inhouden. Tijdens het lezen val ik van het ene hoofdstuk in het ander, alsof ik te maken heb met een moderne page-turner. Gelachen wordt er over de onhandigheid van de personen, hun gêne, hun vormelijkheid, de overmoed van de jonge, gelikte ambtenaar Pansjin en de wanhoop van de oudere Fedja Lavretski die beiden om de hand van de zachtaardige Liza dingen. Af en toe zie ik ook gefronste blikken want er maken veel personen hun opwachting met een lange rij namen die steeds anders gebruikt worden.

Het doet erg ouderwets aan en dat is het natuurlijk ook in dit boek uit 1859. De schrijver breekt vanaf het begin regelmatig in in het verhaal om de lezer tegemoet te komen. ‘De jongeman met wie wij de lezers net kennis hebben laten maken, heette Vladimir Nikolajevitsj Pansjin.’ Daarna wordt er een schets van de gladjakker gegeven. Toergenjev last ook hoofdstukken in over de afkomst en jeugd van Fedja, die de hoofdpersoon in het boek genoemd kan worden. De jongen is nog geen acht jaar oud als zijn moeder overlijdt. Hij wordt opgevoed door zijn tante en krijgt later van zijn vader een Spartaanse opvoeding. De vader kan zijn eigen hoge standaarden niet volhouden, wordt blind en sterft verbitterd. Fedja neemt na een lang verblijf in het buitenland zijn intrek op het landgoed dichtbij de gouvernementsstad O. waar het drama zich afspeelt.
Aan het begin van het stuk gaat Fedja in de familie Kalitin over de tong omdat hij in de steek is gelaten door zijn overspelige vrouw Varvara, die ook een uitgebreide introductie krijgt.

Karel van het Reve gaat in Rusland voor beginners in op deze werkwijze van Toergenjev: ‘Hij werkt met een combinatie van twee manieren, die niets met elkaar gemeen hebben: de korte schets van iemands leven en karakter, compleet met enkele opmerkelijke voorvallen, en het optreden van de in die korte schets beschreven figuur in de eigenlijke romanbehandeling.’

De families Kalitin en Lavretski hebben nauwe bloedbanden met elkaar. Fedja is een neef van de weduwe Marja Dmitrijevna en de oom van Liza, maar zelf schijnt Fedja het niet precies te weten want tegen Liza zegt hij dat hij dénkt dat hij een oom van haar is. Marja is ook de tante van Varvara. Het was niet overbodig geweest om een schema met namen en verbanden tussen de personen op te nemen.

De ontwikkelingen worden versneld als Varvara met haar dochtertje op het toneel verschijnt en Pansjin begint te verleiden. Marja is vervolgens ontevreden over een plannetje dat ze heeft bekokstoofd om Varvara en Fedja weer samen te brengen. De ontknoping laat daarna niet lang op zich wachten.

Emoties worden vaak getoond in handelingen. De schrijver schrijft het volgende over Fedja Lavretski als die bij Liza is geweest maar van haar geen duidelijkheid heeft gekregen: ‘Lavretski kleedde zich aan, ging de tuin in en liep tot aan de ochtend op en neer, steeds door dezelfde laan.’

Muziek speelt in het boek een grote rol. Door hun keuze voor piano- en zangstukken worden personen gekarakteriseerd. De pianoleraar van Liza uit zijn liefde voor haar met sonates. Fedja beluistert een nieuwe compositie als hij bij de leraar op bezoek gaat. Dat is een van de meest lyrische passages in het boek, al zouden we het op die manier tegenwoordig niet meer vertolken: ‘Lavretski had lang niet zoiets gehoord: vanaf de eerste toon vervoerde een liefelijke, hartstochtelijke melodie het hart; ze fonkelde helemaal, overlopend van inspiratie, geluk en schoonheid; ze zwol aan en smolt weg; ze roerde alles aan wat op deze aarde dierbaar, geheim en heilig is: ze ademde onsterfelijke droefheid en stierf weg in hemelse sferen.’

Het boek wordt afgesloten met een epiloog waarin na acht jaar wordt teruggeblikt op de hoofdpersonen. Fedja heeft een ommekeer ten goede doorgemaakt. Hij kijkt zonder afgunst naar vrolijke jongeren, die niet dezelfde verschrikkingen als hij hebben doorgemaakt. Lezers die toch nog niet bevredigd zijn, wordt op de laatste pagina een levensles meegegeven, waarin gesteld wordt dat niet alles tot de bodem kan worden uitgezocht. Zoiets was in de negentiende eeuw wel de bedoeling, zegt de vertaalster in het nawoord: karakters dienden zoveel mogelijk te worden verklaard. Vandaar ook dat Toergenjev een hoofdstuk heeft ingevoegd waarin de de oorsprong van de godsvrucht van Liza duidelijk gemaakt wordt.

Dit boek werd al eerder vertaald door Karel van het Reve en uitgegeven onder de titel Adelsnest. Zijn vertaling was voor Monse Weijers een goed uitgangspunt voor een nieuwere versie. Verschillende van zijn vondsten heeft ze behouden en hem daarmee geëerd, zegt ze in de verantwoording.
In het nawoord gaat ze in op de levenswandel van de auteur (1818-1883). Fedja ziet ze als afsplitsing van de auteur, maar ook Pansjin heeft wel wat van hem weg. Verder schrijft ze over de relatie met Gontsjarov die nogal paranoia deed over plagiaat.
De novelle Eerste liefde die een jaar later uitkwam, bewerkstelligde naar mijn mening met minder omhaal meer effect, maar ook Liza is een boek dat het verdiende opnieuw te worden uitgebracht.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten